મધુપ્રમેહ (ડાયાબિટીસ)ના પ્રકારો

મધુપ્રમેહ (ડાયાબિટીસ)ના પ્રકારો શું છે?

મધુપ્રમેહના ચાર મુખ્ય પ્રકારો છે: પ્રકાર 1, એક સ્વયંપ્રતિરક્ષા સ્થિતિ જેમાં ઇન્સ્યુલિનની જરૂર હોય છે, અને પ્રકાર 2, ઘણીવાર આહાર અને કસરત જેવા જીવનશૈલીના પરિબળો સાથે સંકળાયેલા હોય છે. તમામ પ્રકારોમાં હાઈ બ્લડ સુગર લેવલનો સમાવેશ થાય છે અને જટિલતાઓને રોકવા માટે સાવચેતીપૂર્વક સારવારની જરૂર છે.

1. પ્રકાર 1 ડાયાબિટીસ:

• આ એક સ્વયં-પ્રતિરક્ષા રોગ છે જેમાં શરીરની રોગપ્રતિકારક શક્તિ સ્વાદુપિંડમાં ઇન્સ્યુલિન ઉત્પન્ન કરતી કોષોને નાશ કરે છે.
• ઇન્સ્યુલિન એક હોર્મોન છે જે શરીરને ગ્લુકોઝ (ખાંડ) ઊર્જા માટે ઉપયોગમાં લેવા માટે કોષોમાં પ્રવેશવા દે છે.
• પ્રકાર 1 ડાયાબિટીસ સામાન્ય રીતે બાળપણ અથવા કિશોરાવસ્થામાં શરૂ થાય છે, પરંતુ કોઈપણ ઉંમરે થઈ શકે છે.
• આનો કોઈ ઈલાજ નથી, પરંતુ ઇન્સ્યુલિન ઇન્જેક્શન, આહાર અને કસરત દ્વારા તેનું સંચાલન કરી શકાય છે.

2. પ્રકાર 2 ડાયાબિટીસ:

• આ સૌથી સામાન્ય પ્રકારનો ડાયાબિટીસ છે.
• તેમાં, શરીર પૂરતું ઇન્સ્યુલિન ઉત્પન્ન કરતું નથી અથવા તે ઇન્સ્યુલિનનો અસરકારક રીતે ઉપયોગ કરતું નથી.
• પ્રકાર 2 ડાયાબિટીસ વધુ વજન અથવા સ્થૂળતા, 50 વર્ષથી વધુ ઉંમરની હોવી, પારિવારિક ઇતિહાસ અને નિષ્ક્રિય જીવનશૈલી જેવા પરિબળો સાથે સંકળાયેલું છે.
• આહાર, કસરત અને દવાઓ દ્વારા આનો સારવાર કરી શકાય છે. કેટલાક કિસ્સાઓમાં, વજન ઘટાડવું અને સ્વસ્થ જીવનશૈલી જાળવવી ડાયાબિટીસને ઠીક પણ કરી શકે છે.

3. ગર્ભાવસ્થા ડાયાબિટીસ:

• આ પ્રકારનો ડાયાબિટીસ કેટલીક ગર્ભવતી સ્ત્રીઓમાં પ્રથમ વખત ગર્ભાવસ્થા દરમ્યાન થાય છે.
• ગર્ભાવસ્થાના હોર્મોનો શરીરની ઇન્સ્યુલિનનો ઉપયોગ કરવાની ક્ષમતાને અસર કરી શકે છે.
• ગર્ભાવસ્થા ડાયાબિટીસ માતા અને બાળક બંને માટે જોખમી બની શકે છે.
• સામાન્ય રીતે, પ્રસૂતિ પછી ડાયાબિટીસ દૂર થઈ જાય છે, પરંતુ જે સ્ત્રીઓને ગર્ભાવસ્થા ડાયાબિટીસ થાય છે તેમને ભવિષ્યમાં પ્રકાર 2 ડાયાબિટીસ થવાનું જોખમ વધારે હોય છે.

4. સેકન્ડરી મધુપ્રમેહ

આ એક પ્રકારનો મધુપ્રમેહ છે જે અન્ય સ્વાસ્થ્ય સ્થિતિઓ અથવા દવાઓના કારણે થાય છે. કેટલીક સ્થિતિઓ જે સેકન્ડરી મધુપ્રમેહ તરફ દોરી શકે છે તેમાં સિસ્ટિક ફાઇબ્રોસિસ, કુશિંગ સિન્ડ્રોમ અને એક્રોમેગાલીનો સમાવેશ થાય છે. કેટલીક દવાઓ, જેમ કે સ્ટીરોઇડ્સ અને એન્ટિસાઇકોટિક્સ, પણ મધુપ્રમેહ તરફ દોરી શકે છે.

આ ઉપરાંત, અન્ય ઓછા સામાન્ય પ્રકારોના ડાયાબિટીસ પણ છે, જેમ કે સેકન્ડરી ડાયાબિટીસ, જે અન્ય સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓને કારણે થાય છે, અને MODY (પરિપક્વ-શરૂઆતના યુવાન ડાયાબિટીસ), જે આનુવંશિક રીતે વારસામાં મળે છે.

ડાયાબિટીસ પ્રકાર 1 શું છે?

ડાયાબિટીસ પ્રકાર 1 એ એક સ્વયં-પ્રતિરક્ષા રોગ છે જેમાં શરીરની રોગપ્રતિકારક શક્તિ સ્વાદુપિંડમાં ઇન્સ્યુલિન ઉત્પન્ન કરતી કોષો પર હુમલો કરે છે અને તેનો નાશ કરે છે. ઇન્સ્યુલિન એક હોર્મોન છે જે શરીરને ગ્લુકોઝ (ખાંડ) ઊર્જા માટે ઉપયોગમાં લેવા માટે કોષોમાં પ્રવેશવા દે છે.

જ્યારે ઇન્સ્યુલિન ઉત્પન્ન થતું નથી, ત્યારે ગ્લુકોઝ લોહીમાં ઘેરાય છે, જે ગંભીર સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ તરફ દોરી શકે છે. ડાયાબિટીસ પ્રકાર 1 સામાન્ય રીતે બાળપણ અથવા કિશોરાવસ્થામાં શરૂ થાય છે, પરંતુ કોઈપણ ઉંમરે થઈ શકે છે.

ડાયાબિટીસ પ્રકાર 1 ના લક્ષણોમાં શામેલ છે:

• વધુ પડતી તરસ
• વારંવાર પેશાબ કરવો
• ભૂખ વધવી
• વજન ઘટવું
• થાક
• ઝાંખ દૃષ્ટિ
• સુકાઈ જવું
• ખંજવાળ
• ધીમી રુઝાવ

જો તમને આમાંથી કોઈપણ લક્ષણો દેખાય, તો તમારે તરત જ ડૉક્ટરને મળવું જોઈએ. ડાયાબિટીસ પ્રકાર 1 માટે કોઈ ઈલાજ નથી, પરંતુ ઇન્સ્યુલિન ઇન્જેક્શન, આહાર અને કસરત દ્વારા તેનું સંચાલન કરી શકાય છે. યોગ્ય સંભાળ સાથે, ડાયાબિટીસ પ્રકાર 1 ધરાવતા લોકો લાંબા અને સ્વસ્થ જીવન જીવી શકે છે.

ડાયાબિટીસ પ્રકાર 1નું સંચાલન કરવામાં મદદ કરવા માટે ઘણા સંસાધનો ઉપલબ્ધ છે. તમારા ડૉક્ટર, ડાયાબિટીસ શિક્ષક અને સપોર્ટ ગ્રુપ્સ તમને માહિતી, સલાહ અને સમર્થન પ્રદાન કરી શકે છે.

ડાયાબિટીસ પ્રકાર 2 શું છે?

ડાયાબિટીસ પ્રકાર 2 એ ડાયાબિટીસનો સૌથી સામાન્ય પ્રકાર છે. તેમાં, શરીર પૂરતું ઇન્સ્યુલિન ઉત્પન્ન કરતું નથી અથવા તે ઇન્સ્યુલિનનો અસરકારક રીતે ઉપયોગ કરતું નથી. ઇન્સ્યુલિન એક હોર્મોન છે જે શરીરને ગ્લુકોઝ (ખાંડ) ઊર્જા માટે ઉપયોગમાં લેવા માટે કોષોમાં પ્રવેશવા દે છે.

જ્યારે ઇન્સ્યુલિન યોગ્ય રીતે કાર્ય કરતું નથી, ત્યારે ગ્લુકોઝ લોહીમાં ઘેરાય છે, જે ગંભીર સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ તરફ દોરી શકે છે. ડાયાબિટીસ પ્રકાર 2 ઘણીવાર વધુ વજન અથવા સ્થૂળતા, 50 વર્ષથી વધુ ઉંમરની હોવી, પારિવારિક ઇતિહાસ અને નિષ્ક્રિય જીવનશૈલી જેવા પરિબળો સાથે સંકળાયેલું છે.

ડાયાબિટીસ પ્રકાર 2 ના લક્ષણોમાં શામેલ હોઈ શકે છે:

• વધુ પડતી તરસ
• વારંવાર પેશાબ કરવો
• ભૂખ વધવી
• વજન ઘટવું
• થાક
• ઝાંખ દૃષ્ટિ
• સુકાઈ જવું
• ખંજવાળ
• ધીમી રુઝાવ

જો કે, કેટલાક લોકોમાં કોઈ લક્ષણો નથી હોતા.

ડાયાબિટીસ પ્રકાર 2 ઘણીવાર આહાર, કસરત અને દવાઓ દ્વારા અસરકારક રીતે સંચાલિત કરી શકાય છે. કેટલાક કિસ્સાઓમાં, વજન ઘટાડવું અને સ્વસ્થ જીવનશૈલી જાળવવી ડાયાબિટીસને ઠીક પણ કરી શકે છે.

જો તમને ડાયાબિટીસ પ્રકાર 2 નું નિદાન થયું હોય, તો તમારા ડૉક્ટર સાથે કામ કરવું મહત્વપૂર્ણ છે જેથી તમે તમારા માટે યોગ્ય સારવાર યોજના વિકસાવી શકો. આમાં આહાર, કસરત અને દવાઓનો સમાવેશ થઈ શકે છે. તમારે તમારા લોહીમાં ખાંડના સ્તરને નિયમિતપણે તપાસવું જોઈએ અને તમારા ડૉક્ટર સાથે નિયમિત મુલાકાતો કરવી જોઈએ.

તમારા ડાયાબિટીસને સંચાલનમાં મદદ કરવા માટે ઘણા સંસાધનો ઉપલબ્ધ છે. તમારા ડૉક્ટર, ડાયાબિટીસ શિક્ષક અને સપોર્ટ ગ્રુપ્સ તમને માહિતી, સલાહ અને સમર્થન પ્રદાન કરી શકે છે.

ગર્ભાવસ્થા ડાયાબિટીસ શું છે?

ગર્ભાવસ્થા ડાયાબિટીસ એ એક એવી સ્થિતિ છે જેમાં ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન પ્રથમ વખત ગ્લુકોઝ (ખાંડ)નું સ્તર વધી જાય છે.

જો કે, ગર્ભાવસ્થા પછી મોટાભાગના કિસ્સાઓમાં ડાયાબિટીસ દૂર થઈ જાય છે, પરંતુ ગર્ભાવસ્થા ડાયાબિટીસ થયેલી સ્ત્રીઓને ભવિષ્યમાં પ્રકાર 2 ડાયાબિટીસ થવાનું જોખમ વધારે હોય છે. તેમના બાળકોને જન્મજાત વિકૃતિઓ, મોટા બાળકો થવા અને બાળપણમાં જાડાપણાનું જોખમ પણ વધારે હોય છે.

ગર્ભાવસ્થા ડાયાબિટીસના પ્રકારો:

• ગેસ્ટેશનલ ડાયાબિટીસ મેલીટસ (GDM): આ સૌથી સામાન્ય પ્રકાર છે, જે ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન પ્રથમ વખત દેખાય છે.
• પ્રી-ગેસ્ટેશનલ ડાયાબિટીસ: આ ડાયાબિટીસ ગર્ભાવસ્થા પહેલાં જ હાજર હોય છે, જે પ્રકાર 1, પ્રકાર 2 અથવા અન્ય પ્રકારનો ડાયાબિટીસ હોઈ શકે છે.

ગર્ભાવસ્થા ડાયાબિટીસના જોખમી પરિબળો:

• વધુ વજન અથવા સ્થૂળતા
• 35 વર્ષથી વધુ ઉંમરની હોવી
• પારિવારિક ઇતિહાસ
• પહેલાની ગર્ભાવસ્થામાં ગર્ભાવસ્થા ડાયાબિટીસ
• મેક્રોસોમિયા (મોટું બાળક) ના બાળકનો જન્મ
• પોલીસિસ્ટિક ઓવરી સિન્ડ્રોમ (PCOS)
• ગર્ભાવસ્થા પહેલાં ઉચ્ચ બ્લડ પ્રેશર

ગર્ભાવસ્થા ડાયાબિટીસના લક્ષણો:

• વધુ પડતી તરસ
• વારંવાર પેશાબ કરવો
• ભૂખ વધવી
• થાક
• ઝાંખ દૃષ્ટિ
• સુકાઈ જવું
• ખંજવાળ

જો કે, કેટલાક લોકોમાં કોઈ લક્ષણો નથી હોતા.

ગર્ભાવસ્થા ડાયાબિટીસનું નિદાન:

• ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન ગ્લુકોઝ ટોલેરન્સ ટેસ્ટ (GTT) દ્વારા નિદાન કરવામાં આવે છે.
• આ ટેસ્ટમાં, ગર્ભવતી મહિલાને ખાલી પેટ
• બે કલાક પછી લોહીમાં ખાંડનું સ્તર માપવામાં આવે છે.

ગર્ભાવસ્થા ડાયાબિટીસ સારવાર:

• આહારમાં ફેરફાર
• નિયમિત કસરત
• ગ્લુકોઝનું સ્તર નિયમિતપણે તપાસવું
• જરૂરિયાત મુજબ ડાયાબિટીસની દવાઓ

સેકન્ડરી મધુપ્રમેહ શું છે?

સેકન્ડરી ડાયાબિટીસ એ એક પ્રકારનો ડાયાબિટીસ છે જે કોઈ અન્ય સ્વાસ્થ્ય સ્થિતિ અથવા દવાના કારણે થાય છે. તે પ્રાથમિક ડાયાબિટીસથી અલગ છે, જેમાં શરીર પૂરતી ઇન્સ્યુલિનનું ઉત્પાદન કરતું નથી અથવા તેનો યોગ્ય રીતે ઉપયોગ કરતું નથી.

સેકન્ડરી ડાયાબિટીસના ઘણા કારણો હોઈ શકે છે, જેમાં શામેલ છે:

• સ્વાસ્થ્ય સ્થિતિઓ:
  • સિસ્ટિક ફાઇબ્રોસિસ
  • કુશિંગ સિન્ડ્રોમ
  • એક્રોમેગાલી
  • ગર્ભાવસ્થા
  • ડાઉન સિન્ડ્રોમ
  • હેમોક્રોમેટોસિસ
  • પેનક્રીયાટાઇટિસ
  • કિડની રોગ
  • લીવર રોગ
• દવાઓ:
  • સ્ટીરોઇડ્સ
  • એન્ટિસાઇકોટિક્સ
  • રેટિનોઇડ્સ
  • કેમોથેરાપી દવાઓ
  • ઇમ્યુનોસપ્રેસન્ટ્સ

સેકન્ડરી ડાયાબિટીસના લક્ષણો પ્રાથમિક ડાયાબિટીસ જેવા જ હોઈ શકે છે, જેમાં શામેલ છે:

• વધુ પડતી તરસ
• વારંવાર પेशाબ કરવો
• ભૂખ વધવી
• થાક લાગવો
• ધુમ્મસવાળી દ્રષ્ટિ
• ધીમી રુઝાવ
• વજન ઘટવું

જો તમને આમાંથી કોઈપણ લક્ષણો જણાય, તો ડૉક્ટરને મળવું મહત્વપૂર્ણ છે, ખાસ કરીને જો તમને કોઈ અન્ય સ્વાસ્થ્ય સ્થિતિ હોય અથવા તમે ઉપરોક્ત દવાઓમાંથી કોઈપણ લો છો.

સેકન્ડરી ડાયાબિટીસનું નિદાન સામાન્ય રીતે રક્તમાં શર્કરાના સ્તરની પરીક્ષણો દ્વારા કરવામાં આવે છે. ડૉક્ટર તમારી તબીબી ઇતિહાસ અને અન્ય કોઈપણ સ્વાસ્થ્ય સ્થિતિઓ વિશે પૂછશે જે તમને હોઈ શકે છે.

સેકન્ડરી ડાયાબિટીસની સારવાર કારણ પર આધાર રાખે છે. કેટલાક કિસ્સાઓમાં, અંતર્ગત સ્થિતિની સારવાર કરવાથી ડાયાબિટીસને નિયંત્રિત કરવામાં મદદ મળી શકે છે. અન્ય કિસ્સાઓમાં, દવાઓ, જીવનશૈલીમાં ફેરફાર અથવા બંનેની જરૂર પડી શકે છે.

જીવનશૈલીમાં ફેરફાર જે ડાયાબિટીસને નિયંત્રિત કરવામાં મદદ કરી શકે છે તેમાં શામેલ છે:

• સ્વસ્થ આહાર લેવો
• નિયમિત કસરત કરવી
• સ્વસ્થ વજન જાળવવું
• ધૂમ્રપાન છોડવું
• તણાવનું સંચાલન કરવું.