હાડકું (અસ્થિ – Bone)

હાડકું (અસ્થિ – Bone) શું છે?

હાડકાં (અસ્થિ) એ માનવ શરીરનો એક મહત્વપૂર્ણ ભાગ છે જે શરીરને આકાર, ટેકો અને ગતિશીલતા પ્રદાન કરે છે. 206 અસ્થિઓનો સમૂહ શરીરના કঙ্કળનું નિર્માણ કરે છે, જે સ્નાયુઓને જોડે છે અને શરીરના અંગોને હલાવવા માટે સ્નાયુઓ દ્વારા ઉત્પન્ન બળનો સ્થાનાંતર કરે છે.

અસ્થિના મુખ્ય કાર્યો નીચે મુજબ છે:

• ટેકો: અસ્થિઓ શરીરના અંગો અને અંગોને ટેકો આપે છે અને તેમને તેમના યોગ્ય સ્થાન પર રાખે છે.
• ગતિશીલતા: સ્નાયુઓ હાડકાં સાથે જોડાયેલા હોય છે અને તેમને સંકોચન કરીને શરીરના અંગોને હલાવે છે.
• સુરક્ષા: અસ્થિઓ મગજ, કરોડરજ્જુ અને અન્ય આંતરિક અંગોને નુકસાનથી બચાવે છે.
• રક્ત કોષોનું ઉત્પાદન: અસ્થિમજ્જા, જે કેટલીક અસ્થિઓમાં જોવા મળે છે, તે લાલ રક્ત કોષો, સફેદ રક્ત કોષો અને પ્લેટલેટ્સનું ઉત્પાદન કરે છે.
• ખનિજ સંગ્રહ: અસ્થિ કેલ્શિયમ અને ફોસ્ફરસ જેવા ખનિજોનો સંગ્રહ કરે છે, જે શરીરના અન્ય કાર્યો માટે જરૂરી છે.

અસ્થિઓ ચાર મુખ્ય પ્રકારના પેશીઓથી બનેલી હોય છે:

• અસ્થિ મેટ્રિક્સ: તે કોલેજન નામના પ્રોટીન અને અન્ય પ્રોટીનોનું બનેલું જાળવું છે જે અસ્થિને તેની તાકાત અને સખ્તાઈ આપે છે.
• અસ્થિકોષો: તે અસ્થિ મેટ્રિક્સનું ઉત્પાદન, જાળવણી અને વિનાશ કરે છે.
• રક્ત વાહિનીઓ: તે અસ્થિ કોષોને ઓક્સિજન અને પોષક તત્વો પહોંચાડે છે અને કચરાના ઉત્પાદનોને દૂર કરે છે.
• તંતુરૂપ કોષો: તે અસ્થિ મેટ્રિક્સનું ઉત્પાદન કરે છે.

અસ્થિઓ સતત રીમોડેલ થઈ રહી છે, જેનો અર્થ છે કે જૂના અસ્થિના પેશીઓનો નાશ થાય છે અને નવા પેશીઓ દ્વારા બદલાઈ જાય છે. આ પ્રક્રિયા શરીરને અસ્થિને મજબૂત અને સ્વસ્થ રાખવામાં મદદ કરે છે.

અસ્થિના સ્વાસ્થ્ય માટે કેલ્શિયમ, વિટામિન ડી અને પ્રોટીન જેવા પોષક તત્વો મહત્વપૂર્ણ છે. નિયમિત વ્યાયામ પણ મજબૂત હાડકાં જાળવવામાં મદદ કરે છે.

હાડકાંની શરીરરચના

હાડકાં ચાર મુખ્ય પ્રકારના પેશીઓથી બનેલા હોય છે:

• અસ્થિ મેટ્રિક્સ: તે કોલેજન નામના પ્રોટીન અને અન્ય પ્રોટીનોનું બનેલું જાળવું છે જે અસ્થિને તેની તાકાત અને સખ્તાઈ આપે છે.
• અસ્થિકોષો: તે અસ્થિ મેટ્રિક્સનું ઉત્પાદન, જાળવણી અને વિનાશ કરે છે.
• રક્ત વાહિનીઓ: તે અસ્થિ કોષોને ઓક્સિજન અને પોષક તત્વો પહોંચાડે છે અને કચરાના ઉત્પાદનોને દૂર કરે છે.
• તંતુરૂપ કોષો: તે અસ્થિ મેટ્રિક્સનું ઉત્પાદન કરે છે.

અસ્થિ બે પ્રકારની હોય છે:

• સંક્ષિપ્ત હાડકું: તે ઘન અને સખત હાડકું છે જે શરીરને મોટાભાગનો ટેકો આપે છે. ઉદાહરણ તરીકે, ફેમર (જાંઘની હાડકું), હ્યુમરસ (બાજુની હાડકું), અને સ્કલ (ખોપરી).
• સ્પોન્જી હાડકું: તે છિદ્રાળુ અને હલકું હાડકું છે જે લાલ રક્ત કોષોનું ઉત્પાદન કરે છે. ઉદાહરણ તરીકે, કાંટાવાળા હાડકાં, કરોડરજ્જુના હાડકાં અને પાંસળીના હાડકાં.

અસ્થિ નીચેના ભાગોથી બનેલી હોય છે:

• ડાયાફિસિસ: તે હાડકાંનો લાંબો, ગોળાકાર શાફ્ટ છે.
• એપિફિસિસ: તે હાડકાંના છેડા પરના મોટા, ગોળાકાર ભાગો છે.
• મેટાફિસિસ: તે ડાયાફિસિસ અને એપિફિસિસ વચ્ચેનો સંકુચિત ભાગ છે.
• કાર્ટિલેજ: તે એક સખત, લવચીક પેશી છે જે હાડકાંના છેડાને ઢાંકે છે અને ગાદી આપે છે.
• પેરિઓસ્ટિયમ: તે હાડકાંની આસપાસની પાતળી, સંયોજક પેશીની પડછાયા છે જે નવા અસ્થિના કોષોનું ઉત્પાદન કરે છે.

અસ્થિ ઘણા સાંધાઓ દ્વારા એકબીજા સાથે જોડાયેલા હોય છે, જે શરીરના અંગોને હલાવવાની મંજૂરી આપે છે. સાંધાઓને ચાર પ્રકારમાં વર્ગીકૃત કરી શકાય છે:

• ગોળ સાંધા: તે સાંધાઓ જેમાં હાડકાંના ગોળાકાર છેડા એકબીજામાં ફરે છે. ઉદાહરણ તરીકે, ખભા અને હિપ સાંધા.
• હિંજ સાંધા: તે સાંધાઓ જેમાં હાડકાં આગળ અને પાછળ વળે છે. ઉદાહરણ તરીકે, ઘૂંટણ અને કોણીના સાંધા.
• પિવોટ સાંધા:

હાડકાની રચના શું છે?

માનવ શરીરમાં 206 હાડકાં હોય છે, જે એકસાથે કામ કરીને કঙ্કળ બનાવે છે. કঙ্કળ શરીરને ટેકો આપે છે, તેને આકાર આપે છે અને સ્નાયુઓને હલવા માટે લીવરેજ પૂરું પાડે છે. હાડકાં પણ રક્ત કોષોનું ઉત્પાદન કરે છે, ખનિજો સંગ્રહ કરે છે અને શરીર માટે રસાયણોનું ઉત્પાદન કરે છે.

હાડકાં ચાર મુખ્ય પ્રકારના પેશીઓથી બનેલા છે:

• અસ્થિ મેટ્રિક્સ: તે કોલેજન નામના પ્રોટીન અને અન્ય પ્રોટીનોનું બનેલું જાળવું છે. કોલેજન હાડકાને તેની તાકાત આપે છે, જ્યારે અન્ય પ્રોટીનો બંધારણ અને સંગઠનમાં મદદ કરે છે.
• અસ્થિકોષો:આ કોષો અસ્થિ મેટ્રિક્સનું ઉત્પાદન, જાળવણી અને વિનાશ કરવા માટે જવાબદાર છે.
• રક્ત વાહિનીઓ:તે અસ્થિ કોષોને ઓક્સિજન અને પોષક તત્વો પહોંચાડે છે અને કચરાના ઉત્પાદનોને દૂર કરે છે.
• તંતુરૂપ કોષો: આ કોષો નવા અસ્થિ મેટ્રિક્સનું ઉત્પાદન કરે છે.
• હાડકાં બે પ્રકારની હોય છે:
• સંક્ષિપ્ત હાડકું: આ પ્રકારનું હાડકું ઘન અને સખત છે, જે શરીરને મોટાભાગનો ટેકો આપે છે. લાંબી હાડકાં, જેમ કે ફેમર અને હ્યુમરસ, સંક્ષિપ્ત હાડકાના ઉદાહરણો છે.
• સ્પોન્જી હાડકું: આ પ્રકારનું હાડકું છિદ્રાળુ અને હલકું છે, અને તે લાલ રક્ત કોષોનું ઉત્પાદન કરે છે. કરોડરજ્જુ અને પાંસળીના હાડકાં સ્પોન્જી હાડકાના ઉદાહરણો છે.
• હાડકાં ઘણા સાંધાઓ દ્વારા એકબીજા સાથે જોડાયેલા હોય છે, જે શરીરના અંગોને હલાવવાની મંજૂરી આપે છે.

હાડકાના કેટલા પ્રકાર છે?

હાડકાંના બે મુખ્ય પ્રકાર છે:

1. સંક્ષિપ્ત હાડકું (Compact Bone):

• ઘન અને સખત હાડકું હોય છે.
• શરીરને મોટાભાગનો ટેકો આપે છે.
• લાંબી હાડકાં, જેમ કે ફેમર (જાંઘની હાડકું) અને હ્યુમરસ (બાજુની હાડકું), સંક્ષિપ્ત હાડકાના ઉદાહરણો છે.
• ડાયાફિસિસ (શાફ્ટ), એપિફિસિસ (છેડા) અને મેટાફિસિસ (સંકુચિત ભાગ) જેવા ભાગો ધરાવે છે.
• ડાયાફિસિસમાં મજબૂત, સંક્ષિપ્ત હાડકું ટીશ્યુ (કોમ્પેક્ટ ટ્રેબેક્યુલર બોન) હોય છે, જ્યારે એપિફિસિસમાં સ્પોન્જી હાડકું ટીશ્યુ (સ્પોન્જી ટ્રેબેક્યુલર બોન) હોય છે.

2. સ્પોન્જી હાડકું (Spongy Bone):

• છિદ્રાળુ અને હલકું હાડકું હોય છે.
• લાલ રક્ત કોષોનું ઉત્પાદન કરે છે.
• કરોડરજ્જુ અને પાંસળીના હાડકાં સ્પોન્જી હાડકાના ઉદાહરણો છે.
• ટ્રેબેક્યુલા નામના પાતળા હાડકાંના દાંડીઓથી બનેલું હોય છે જે ખાલી જગ્યાઓ સાથે જોડાયેલા હોય છે.
• ઓછા ઘન હોવા છતાં, સ્પોન્જી હાડકું આકર્ષક અને આઘાત-શોષક હોય છે.

વધારાના પ્રકારો:

• અસ્થિજન્ય પેશી (Osteogenic Tissue): નવા હાડકામાં વિકસતી અપરિપક્વ કોષો ધરાવે છે.
• સુખાકારી હાડકું (Lamellar Bone): સંક્ષિપ્ત હાડકુંનો એક પ્રકાર જે સમાંતર પડોમાં ગોઠવાયેલા હાડકાંના મેટ્રિક્સ ધરાવે છે.
• વણાયેલું હાડકું (Woven Bone): સંક્ષિપ્ત હાડકુંનો એક પ્રકાર જે અનિયમિત રીતે ગોઠવાયેલા હાડકાંના મેટ્રિક્સ ધરાવે છે.

હાડકાંના આ પ્રકારો શરીરના વિવિધ ભાગોમાં વિવિધ કાર્યો કરે છે અને શરીરને સ્વસ્થ રહેવા માટે મહત્વપૂર્ણ છે.

હાડકાના કાર્યો શું છે?

હાડકાંના મુખ્ય કાર્યો નીચે મુજબ છે:

1. ટેકો:

• શરીરને આકાર આપે છે અને તેને ટેકો આપે છે.
• સ્નાયુઓને જોડે છે અને તેમને શરીરના અંગોને હલાવવા માટે શક્તિ પહોંચાડવામાં મદદ કરે છે.
• અંગો અને અંગોને સુરક્ષિત કરે છે, જેમ કે મગજ, કરોડરજ્જુ અને આંતરિક અંગો.

2. ગતિશીલતા:

• સ્નાયુઓ હાડકાં સાથે જોડાયેલા હોય છે અને તેમને સંકોચન કરીને શરીરના અંગોને હલાવે છે.
• હાડકાં સાંધાઓ દ્વારા એકબીજા સાથે જોડાયેલા હોય છે, જે શરીરના અંગોને વિવિધ દિશાઓમાં ખસેડવાની મંજૂરી આપે છે.

3. સુરક્ષા:

• મગજ, કરોડરજ્જુ અને અન્ય આંતરિક અંગોને નુકસાનથી બચાવે છે.
• ખોપરી મગજને સુરક્ષિત કરે છે, કરોડરજ્જુ કરોડરજ્જુને સુરક્ષિત કરે છે, અને પાંસળીના હાડકાં ફેફસાં અને હૃદયને સુરક્ષિત કરે છે.

4. રક્ત કોષોનું ઉત્પાદન:

• કેટલીક હાડકાંમાં અસ્થિમજ્જા હોય છે, જે લાલ રક્ત કોષો, સફેદ રક્ત કોષો અને પ્લેટલેટ્સનું ઉત્પાદન કરે છે.
• આ રક્ત કોષો શરીરમાં ઓક્સિજન અને પોષક તત્વો પહોંચાડવા, ચેપ સામે લડવા અને રક્તસ્ત્રાવ રોકવા માટે જરૂરી છે.

5. ખનિજ સંગ્રહ:

• કેલ્શિયમ અને ફોસ્ફરસ જેવા ખનિજોનો સંગ્રહ કરે છે.
• આ ખનિજો હાડકાંને મજબૂત બનાવવામાં અને તેમને સ્વસ્થ રાખવામાં મદદ કરે છે.
• શરીરના અન્ય કાર્યો માટે પણ જરૂરી છે, જેમ કે સ્નાયુ સંકોચન અને ચેતા સંકેતોનું પ્રસારણ.

6. હોર્મોન ઉત્પાદન:

• અસ્થિ કોષો હોર્મોનનું ઉત્પાદન કરે છે જે શરીરના વિવિધ કાર્યોને નિયંત્રિત કરે છે, જેમ કે રક્ત કોષનું ઉત્પાદન અને ચયાપચય.

7. ઊર્જા સંગ્રહ:

• અસ્થિમજ્જામાં ચરબી સંગ્રહ કરી શકાય છે, જે શરીર માટે ઊર્જાનો સ્ત્રોત હોઈ શકે છે.

હાડકાં એક જટિલ અને મહત્વપૂર્ણ શરીર રચના છે જે શરીરને સ્વસ્થ રહેવા માટે ઘણા મહત્વપૂર્ણ કાર્યો કરે છે.

શરીરમાં કેટલા હાડકાં છે?

એક પુખ્ત વ્યક્તિના શરીરમાં 206 હાડકાં હોય છે. જન્મ સમયે, બાળકના શરીરમાં લગભગ 300 હાડકાં હોય છે, પરંતુ જેમ જેમ બાળક વધે છે અને વિકસે છે તેમ તેમ કેટલાક હાડકાં એકસાથે જોડાઈ જાય છે અને ઘટીને 206 થઈ જાય છે.

હાડકાંને કঙ্કળ કહેવામાં આવે છે, જે શરીરને આકાર આપે છે, ટેકો આપે છે અને સ્નાયુઓને હલવા માટે લીવરેજ પૂરું પાડે છે. હાડકાં પણ રક્ત કોષોનું ઉત્પાદન કરે છે, ખનિજો સંગ્રહ કરે છે અને શરીર માટે રસાયણોનું ઉત્પાદન કરે છે.

હાડકાં ઘણા સાંધાઓ દ્વારા એકબીજા સાથે જોડાયેલા હોય છે, જે શરીરના અંગોને હલાવવાની મંજૂરી આપે છે. સાંધાઓને ચાર પ્રકારમાં વર્ગીકૃત કરી શકાય છે:

• ગોળ સાંધા: આ પ્રકારના સાંધામાં, હાડકાંના ગોળાકાર છેડા એકબીજામાં ફરે છે. ખભા અને હિપ સાંધા ગોળ સાંધાના ઉદાહરણો છે.
• હિંજ સાંધા: આ પ્રકારના સાંધામાં, હાડકાં આગળ અને પાછળ વળે છે. ઘૂંટણ અને કોણીના સાંધા હિંજ સાંધાના ઉદાહરણો છે.
• પિવોટ સાંધા: આ પ્રકારના સાંધામાં, એક હાડકું બીજા હાડકાંની આસપાસ ફરે છે. ગરદન અને હાથમથ્થાના સાંધા પિવોટ સાંધાના ઉદાહરણો છે.
• ગ્લાઇડિંગ સાંધા: આ પ્રકારના સાંધામાં, હાડકાં એકબીજાની સામે સરકે છે. કાંડા અને પગના સાંધા ગ્લાઇડિંગ સાંધાના ઉદાહરણો છે.

હાડકાં શરીરનો એક મહત્વપૂર્ણ ભાગ છે અને તેને સ્વસ્થ રાખવા માટે પૌષ્ટિક આહાર ખાવો, નિયમિત વ્યાયામ કરવો અને પૂરતી ઊંઘ લેવી મહત્વપૂર્ણ છે.

શરીરમાં સૌથી મજબૂત હાડકું કયું છે?

શરીરમાં કયું હાડકું સૌથી મજબૂત છે તે ચોક્કસપણે કહેવું મુશ્કેલ છે કારણ કે તે ઘણા પરિબળો પર આધાર રાખે છે, જેમ કે હાડકાંનું કદ, આકાર, ગાઢતા અને તે કેટલા તાણનો સામનો કરે છે.

જો કે, કેટલાક હાડકાંઓને સામાન્ય રીતે અન્ય કરતાં વધુ મજબૂત માનવામાં આવે છે. આમાં શામેલ છે:

• ફેમર (જાંઘની હાડકું): તે શરીરમાં સૌથી લાંબી અને સૌથી મોટી હાડકું છે અને તે શરીરના વજનનો મોટો ભાગ ટેકો આપે છે.
• ટિબિયા (પગની હાડકું): તે ફેમરની નીચે આવેલી હાડકું છે અને તે શરીરના વજનનો પણ ટેકો આપે છે.
• હ્યુમરસ (બાજુની હાડકું): તે ખભાથી કોણી સુધી વિસ્તરે છે અને તે હાથને હલાવવા માટે જરૂરી છે.
• સ્કલ (ખોપરી): તે મગજને સુરક્ષિત કરે છે અને તે ઘણા મજબૂત હાડકાંથી બનેલી હોય છે જે એકસાથે જોડાયેલા હોય છે.

આ ઉપરાંત, કેટલાક અન્ય હાડકાં પણ મજબૂત માનવામાં આવે છે, જેમ કે કરોડરજ્જુના હાડકાં અને પાંસળીના હાડકાં.

હાડકાંની મજબૂતી તેના ઘનતા પર પણ આધાર રાખે છે. ઘન હાડકાંમાં વધુ ખનિજો હોય છે અને તેઓ છિદ્રાળુ હાડકાં કરતાં વધુ મજબૂત હોય છે.

છેલ્લે, હાડકાં કેટલા તાણનો સામનો કરે છે તે તેમની મજબૂતીને પણ અસર કરે છે. વધુ તાણનો સામનો કરતાં હાડકાં મજબૂત બનવા માટે અનુકૂળ થાય છે.

તેથી, શરીરમાં કયું હાડકું સૌથી મજબૂત છે તે ચોક્કસપણે કહેવું અશક્ય છે, કારણ કે તે ઘણા પરિબળો પર આધાર રાખે છે.

જો કે, ઉપરોક્ત હાડકાંને સામાન્ય રીતે અન્ય કરતાં વધુ મજબૂત માનવામાં આવે છે.

આપણા શરીરમાં સૌથી નાનું હાડકું ક્યું છે?

આપણા શરીરમાં સૌથી નાનું હાડકું સ્ટેપિસ (Stapes) નામનું હાડકું છે. તે મધ્ય કાનમાં સ્થિત ત્રણ નાના હાડકાંમાંનું એક છે, જે અવાજનાં કંપનોને આંતરિક કાનમાં પહોંચાડવામાં મદદ કરે છે.

સ્ટેપિસનું કદ લગભગ 3 મિમી (મિલીમીટર) લાંબું અને 2 મિમી પહોળું હોય છે, જે ચોખાના દાણા કરતાં પણ નાનું હોય છે.

આ હાડકું ખૂબ જ નાનું અને નાજુક હોવા છતાં, સાંભળવાની ક્રિયામાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે.

અન્ય નાના હાડકાંઓમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

• માલેયસ (Malleus): મધ્ય કાનમાંનું બીજું સૌથી નાનું હાડકું, જે લગભગ 8 મિમી લાંબું અને 5 મિમી પહોળું હોય છે.
• ઇન્કસ (Incus): મધ્ય કાનમાંનું ત્રીજું સૌથી નાનું હાડકું, જે લગભગ 7 મિમી લાંબું અને 5 મિમી પહોળું હોય છે.
• ઓસિકલ્સ (Ossicles): મધ્ય કાનના ત્રણ નાના હાડકાંનો સામૂહિક શબ્દ.

શરીરમાં રહેલા હાડકાની યાદી

શરીરમાં કુલ 206 હાડકાં છે. તેઓને ક્રેનિયમ, ફેશિયલ હાડકાં, કાર્પલ્સ, મેટાકાર્પલ્સ, ફાલાન્જ્સ, પેલ્વિક ગર્ડલ, ફેમર, ટિબિયા, પેટેલા, ફાઇબુલા, ટાર્સલ્સ, મેટાટાર્સલ્સ અને ફાલાન્જ્સ સહિતના વિભાગોમાં વર્ગીકૃત કરી શકાય છે.

નીચેના અંગમાં – પગ

નીચેના અંગમાં, જેને પગ પણ કહેવાય છે, કુલ 33 હાડકાં હોય છે.

તેને ત્રણ ભાગમાં વહેંચી શકાય છે:

1. પેલ્વિક ગર્ડલ (પેલ્વિક હાડકાં):

• 2 હાડકાં:
  • ઇલિયમ (પેલ્વિક હાડકાંનો મોટો ભાગ): 2
  • ઇસ્કિયમ (પેલ્વિક હાડકાંનો નીચેનો ભાગ): 2

2. ફેમર (જાંઘની હાડકું):

• 2 હાડકાં:
  • ફેમર (જાંઘની હાડકું): 2

3. નીચેનું પગ:

• 29 હાડકાં:
  • ટિબિયા (પગની હાડકું): 2
  • ફાઇબુલા (પગની બાજુની હાડકું): 2
  • પેટેલા (ઘૂંટણની ટોપી): 2
  • ટાર્સલ્સ (પગની ઘૂંટણી): 7
    • કેલ્કેનિયમ (એડીની હાડકું)
    • ટેલસ
    • નવીક્યુલર
    • ક્યુબોઈડ
    • નેવિક્યુલર
    • ઇન્ટરમીડિયેટ ક્યુનિફોર્મ
    • લેટરલ ક્યુનિફોર્મ
  • મેટાટાર્સલ્સ (પગની લાંબી હાડકાં): 5
  • ફાલાન્જ્સ (પગના આંગળીનાં હાડકાં): 14
    • 2 પ્રોક્સિમલ ફાલાન્જ્સ (પગના આંગળીનાં પહેલા હાડકાં)
    • 2 મધ્યમ ફાલાન્જ્સ (પગના આંગળીનાં બીજા હાડકાં)
    • 2 ડિસ્ટલ ફાલાન્જ્સ (પગના આંગળીનાં છેલ્લા હાડકાં)

આ 33 હાડકાં નીચેના અંગને તેની રચના, ટેકો અને ગતિશીલતા પ્રદાન કરે છે.

ઉપલા અંગમાં – ખભા અને હાથ

ઉપલા અંગમાં, જેને ખભા અને હાથ પણ કહેવાય છે, કુલ 60 હાડકાં હોય છે.

તેને ત્રણ ભાગમાં વહેંચી શકાય છે:

1. ખભાનો કમરપટ્ટો (પેક્ટોરલ ગર્ડલ):

• 2 હાડકાં:
  • ક્લેવિકલ (કોલરબોન): 2
  • સ્કેપ્યુલા (શોલ્ડર બ્લેડ): 2

2. બાજુની હાડકું (હ્યુમરસ):

• 2 હાડકાં:
  • હ્યુમરસ (બાજુની હાડકું): 2

3. નીચેનો હાથ:

• 56 હાડકાં:
  • અલ્ના (પગની અંદરની હાડકું): 2
  • રેડિયસ (પગની બહારની હાડકું): 2
  • કાર્પલ્સ (કાંડાના હાડકાં): 8
    • પિસિફોર્મ
    • લુનાટ
    • ટ્રાયેન્ગ્યુલેટ
    • હેમેટ
    • કેપિટેટ
    • નવીક્યુલર
    • ટ્રેપેઝિયમ
    • ગ્રેસિલ
  • મેટાકાર્પલ્સ (હાથની લાંબી હાડકાં): 5
  • ફાલાન્જ્સ (આંગળીના હાડકાં): 14
    • 2 પ્રોક્સિમલ ફાલાન્જ્સ (આંગળીનાં પહેલા હાડકાં)
    • 2 મધ્યમ ફાલાન્જ્સ (આંગળીનાં બીજા હાડકાં)
    • 2 ડિસ્ટલ ફાલાન્જ્સ (આંગળીનાં છેલ્લા હાડકાં)

આ 60 હાડકાં ઉપલા અંગને તેની રચના, ટેકો અને ગતિશીલતા પ્રદાન કરે છે.

નોંધ:

• આંગળીનાં મૂળના હાડકાંને ફાલાન્જ્સ કહેવાય છે.
• પગના આંગળીનાં ફાલાન્જ્સના નામ ઉપલા અંગના આંગળીનાં ફાલાન્જ્સ જેવા જ હોય છે.

પીઠમાં શરીરમાં કેટલા હાડકાં છે?

ટ્રંક પ્રદેશમાં, જેને છાતી અને પેટ પણ કહેવાય છે, કુલ 25 હાડકાં હોય છે.

તેને બે ભાગમાં વહેંચી શકાય છે:

1. કરોડરજ્જુ:

• 24 હાડકાં:
  • વેર્ટિબ્રા (ર કરોડરજ્જુના હાડકાં): 24

2. પાંસળીઓ:

• 1 હાડકું:
  • સ્ટર્નમ (છાતીનું હાડકું): 1

આ 25 હાડકાં ટ્રંક પ્રદેશને તેની રચના, ટેકો અને સુરક્ષા પ્રદાન કરે છે.

વધુ માહિતી:

• કરોડરજ્જુ 24 વર્ટિબ્રાથી બનેલી હોય છે, જે એકબીજા સાથે જોડાયેલા હોય છે. વર્ટિબ્રા કરોડરજ્જુને સુરક્ષા પ્રદાન કરે છે અને શરીરને ગતિશીલતા આપે છે.
• સ્ટર્નમ છાતીના અંગોને સુરક્ષા પ્રદાન કરે છે.

નોંધ:

• ખભાનો કમરપટ્ટો (ક્લેવિકલ અને સ્કેપ્યુલા) ટ્રંક પ્રદેશનો ભાગ ગણાય છે, પરંતુ તેને ઉપલા અંગ સાથે પણ જોડવામાં આવે છે.

ચહેરા અને માથામાં કેટલા હાડકાં છે?

ચહેરા અને માથામાં કુલ 29 હાડકાં હોય છે. તેને બે ભાગમાં વહેંચી શકાય છે:

1. ક્રેનિયમ (ખોપરી):

• 22 હાડકાં:
  • ઓસિપિટલ (પાછળનું ખોપરીનું હાડકું): 1
  • પેરિએટલ (ખોપરીના છતના બે મોટા હાડકાં): 2
  • ફ્રન્ટલ (ખોપરીના મોખાના ભાગનું હાડકું): 1
  • ટેમ્પોરલ (ખોપરીના બાજુના હાડકાં): 2
  • સ્ફેનોઈડ (ખોપરીના આધારનું હાડકું): 1
  • ઇથમોઇડ (નાકની વચ્ચેનું હાડકું): 1
  • ઝાયગોમેટિક (ગાલનું હાડકું): 2
  • મેક્સિલારી (ઉપલા જડબનું હાડકું): 2
  • નાસલ (નાકનું હાડકું): 2
  • લેક્રીમલ (આંખની આસપાસનું હાડકું): 2
  • ઇન્ફિરિયર નેસલ કોન્ચા (નાકની અંદરનું નાનું હાડકું): 2
  • વોમર (નાકના પડદાનું હાડકું): 1
  • પેલેટાઇન (તાળવુંનું હાડકું): 2
  • માન્ડિબ્યુલર (નીચલા જડબનું હાડકું): 1
  • હાઇઓઇડ (જીભની નીચેનું હાડકું): 1

2. ફેશિયલ હાડકાં (ચહેરાના હાડકાં):

• 7 હાડકાં:
  • નેઝલ બોન (નાકનું હાડકું): 1
  • વોમર (નાકના પડદાનું હાડકું): 1
  • ઇન્ફિરિયર નેસલ કોન્ચા (નાકની અંદરનું નાનું હાડકું): 2
  • મેક્સિલારી (ઉપલા જડબનું હાડકું): 2
  • માન્ડિબ્યુલર (નીચલા જડબનું હાડકું): 1
  • ઝાયગોમેટિક (ગાલનું હાડકું): 2

આ 29 હાડકાં ચહેરા અને માથાને તેમની રચના, ટેકો અને સુરક્ષા પ્રદાન કરે છે.

વધુ માહિતી:

• ક્રેનિયમ મગજને સુરક્ષા આપે છે.
• ફેશિયલ હાડકાં ચહેરાના આકાર અને લક્ષણોને નિર્ધારિત કરે છે.

નોંધ:

• કાનના હાડકાં (ઓસિકલ્સ) ને ચહેરાના હાડકાં ગણવામાં આવતા નથી. તેઓ મધ્ય કાનમાં સ્થિત હોય છે અને અવાજ સાંભળવામાં મદદ કરે છે.

હાડકાને કેવી રીતે મજબૂત બનાવવું?

હાડકાંને મજબૂત બનાવવાની રીતો:

તંદુરસ્ત અને મજબૂત હાડકાં જાળવવા માટે તમે ઘણી બધી બાબતો કરી શકો છો.

આહાર:

• પૂરતું કેલ્શિયમ મેળવો: કેલ્શિયમ હાડકાના નિર્માણ અને જાળવણી માટે જરૂરી ખનિજ છે. ડેરી ઉત્પાદનો, લીલા શાકભાજી, સોયા ઉત્પાદનો અને કેલ્શિયમથી સમૃદ્ધ ખોરાકનો સમાવેશ કરો.
• વિટામિન ડી મેળવો: વિટામિન ડી શરીર દ્વારા કેલ્શિયમનું શોષણ કરવામાં મદદ કરે છે. સૂર્યપ્રકાશનો સંપર્ક, વિટામિન ડીથી સમૃદ્ધ ખોરાક (જેમ કે ચરબીયુક્ત માછલી) અને વિટામિન ડી સપ્લીમેન્ટ્સનો સમાવેશ કરો.
• પૂરતું પ્રોટીન મેળવો: પ્રોટીન હાડકાના મેટ્રિક્સનો એક મહત્વપૂર્ણ ભાગ છે. માંસ, માછલી, ઇંડા, દાળ અને બદામ જેવા પ્રોટીનયુક્ત ખોરાકનો સમાવેશ કરો.
• ફળો અને શાકભાજી ખાઓ: ફળો અને શાકભાજીમાં વિટામિન્સ, ખનિજો અને એન્ટીઑકિસડન્ટ્સ હોય છે જે હાડકાના સ્વાસ્થ્ય માટે ફાયદાકારક હોય છે.
• સીમિત માત્રામાં પ્રોસેસ્ડ ફૂડ, ખાંડ અને કાર્બોનેટેડ પીણાંનું સેવન કરો: આ ખોરાક હાડકામાંથી કેલ્શિયમના નુકશાનમાં ફાળો આપી શકે છે.

જીવનશૈલી:

• નિયમિત વ્યાયામ કરો: વજન ઉપાડવાના વ્યાયામ જેમ કે ચાલવું, દોડવું અને નૃત્ય હાડકાનાં ઘનતામાં વધારો કરવામાં અને હાડકાના નુકશાનને રોકવામાં મદદ કરી શકે છે.
• સ્વસ્થ વજન જાળવો: વધુ પડતું વજન હોવાથી હાડકા પર તણાવ વધી શકે છે અને ઓસ્ટિયોપોરોસિસનું જોખમ વધી શકે છે.
• ધૂમ્રપાન ટાળો: ધૂમ્રપાન હાડકાના નુકશાનમાં ફાળો આપી શકે છે અને ઓસ્ટિયોપોરોસિસના જોખમને વધારી શકે છે.
• પૂરતી ઊંઘ લો: ઊંઘ હાડકાના પેશીઓના નિર્માણ અને સમારકામમાં મદદ કરે છે.
• આલ્કોહોલનું સેવન મર્યાદિત કરો: વધુ પડતું આલ્કોહોલનું સેવન કેલ્શિયમના શોષણમાં વિક્ષેપ કરી શકે છે અને હાડકાના નુકશાનમાં ફાળો આપી શકે છે.

તમારા ડૉક્ટર સાથે વાત કરો:

• તમારા હાડકાના સ્વાસ્થ્યનું મૂલ્યાંકન કરાવવા માટે

હાડકા સાથે સંબંધિત કયા રોગો છે?

હાડકા સાથે સંબંધિત ઘણા બધા રોગો છે, પરંતુ કેટલાક સૌથી સામાન્યમાં શામેલ છે:

• ઓસ્ટિયોપોરોસિસ:આ એક એવી સ્થિતિ છે જેમાં હાડકાં પાતળા અને નબળા બની જાય છે, જેનાથી ભંગાણનું જોખમ વધી જાય છે. ઓસ્ટિયોપોરોસિસ મહિલાઓમાં પુરુષો કરતાં વધુ સામાન્ય છે, અને તે વય સાથે વધુ સામાન્ય બને છે.
• રિક્ટ્સ: આ એક એવી સ્થિતિ છે જે બાળકોમાં વિટામિન ડી અથવા કેલ્શિયમના અભાવને કારણે થાય છે. તેનાથી નરમ, નબળા હાડકાં થાય છે જે સરળતાથી વળી અથવા તૂટી શકે છે.
• ઓસ્ટિયોમાલેશિયા: આ એક એવી સ્થિતિ છે જે પુખ્ત વયના લોકોમાં વિટામિન ડી અથવા કેલ્શિયમના અભાવને કારણે થાય છે. તેનાથી હાડકામાં નબળાઈ અને દુખાવો થઈ શકે છે.
• ઓસ્ટીઓએર્થરાઇટિસ: આ એક એવી સ્થિતિ છે જેમાં સાંધાના કાર્ટિલેજનું ક્ષય થાય છે. તેનાથી દુખાવો, સુવાળીપણું અને જકડાવો થઈ શકે છે. ઓસ્ટીઓએર્થરાઇટિસ વૃદ્ધ લોકોમાં સૌથી સામાન્ય પ્રકારનું સાંધાનો દુખાવો છે.
• ગાઉટ:આ એક એવી સ્થિતિ છે જેમાં યુરિક એસિડના સ્ફટિકો સાંધામાં જમા થાય છે, જેનાથી દુખાવો, સુવાળીપણું અને લાલાશ થાય છે. ગાઉટ સામાન્ય રીતે વધુ પડતા પ્યુરિનયુક્ત ખોરાક ખાવાથી થાય છે, જેમ કે લાલ માંસ, ઓર્ગન માંસ અને સીફૂડ.

જો તમને હાડકાના દુખાવો, સુવાળીપણું અથવા અન્ય કોઈ હાડકા સાથે સંબંધિત લક્ષણો અનુભવાય છે, તો તમારા ડૉક્ટરને મળવું મહત્વપૂર્ણ છે. હાડકાની સ્થિતિનું નિદાન અને સારવાર કરવા માટે ઘણા બધા પરીક્ષણો અને સારવારો ઉપલબ્ધ છે.

અસ્થિ વિશે કેટલાક અજાણ્યા તથ્યો:

1. શરીરમાં 206 હાડકાં હોય છે: જન્મ સમયે, બાળકમાં લગભગ 300 હાડકાં હોય છે, પરંતુ જેમ જેમ તેઓ વિકાસ પામે છે, તે ઘણા હાડકાં એક સાથે જોડાઈને 206 સુધી ઘટી જાય છે.
2. હાડકાં જીવંત પેશીઓથી બનેલા છે: તેઓ સતત નવું પેશી બનાવે છે અને જૂના પેશીઓને તોડી નાખે છે, જે હાડકાંને મજબૂત અને સ્વસ્થ રાખવામાં મદદ કરે છે.
3. હાડકાં ખૂબ જ મજબૂત હોય છે: તેઓ સ્ટેલનું સમર્થન કરી શકે છે જે આપણા શરીરના વજન કરતાં ઘણું વધારે છે.
4. હાડકાંમાં સ્પંદનશીલતા હોય છે: તેઓ ધ્રુજારી અને અવાજનાં તરંગોને શરીરમાં પ્રસારિત કરી શકે છે, જે આપણને સાંભળવામાં મદદ કરે છે.
5. હાડકાંમાં મગજમાંથી સંકેતો મેળવવા માટે ચેતાઓ હોય છે: આ સંકેતો હાડકાંને કેવી રીતે ખસેડવું અને ક્યારે આરામ કરવો તે કહે છે.
6. હાડકાંમાં સ્ટોર કરેલા ખનિજોનો ઉપયોગ શરીર દ્વારા અન્ય કાર્યો માટે થઈ શકે છે: જ્યારે શરીરને કેલ્શિયમ અથવા ફોસ્ફરસની જરૂર હોય, ત્યારે તે હાડકાંમાંથી મેળવી શકે છે.
7. હાડકાં સમય જતાં બદલાય છે: જેમ જેમ આપણે વૃદ્ધ થઈએ છીએ, તેમ તેમ આપણા હાડકાં પાતળા અને નબળા બની શકે છે, જેનાથી ઓસ્ટિયોપોરોસિસ જેવા રોગોનું જોખમ વધી શકે છે.
8. નિયમિત વ્યાયામ અને સ્વસ્થ આહાર હાડકાના સ્વાસ્થ્ય માટે મહત્વપૂર્ણ છે: વજન ઉપાડવાના વ્યાયામ અને પૂરતું કેલ્શિયમ અને વિટામિન ડી મેળવવાથી હાડકાંને મજબૂત અને સ્વસ્થ રાખવામાં મદદ મળી શકે છે.
9. ધૂમ્રપાન અને વધુ પડતું આલ્કોહોલનું સેવન હાડકાના સ્વાસ્થ્ય માટે ખરાબ છે: તેઓ હાડકાના નુકશાનમાં ફાળો આપી શકે છે અને ઓસ્ટિયોપોરોસિસનું જોખમ વધારી શકે છે.
10. હાડકાનું સંશોધન નવા સારવાર અને સારવાર વિકસાવવા માટે ચાલુ છે: વૈજ્ઞાનિકો હાડકાના રોગોને રોકવા અને સારવાર કરવાની નવી રીતો શોધી રહ્યા છે.

આશા છે કે આ તમને અસ્થિ વિશે થોડી નવી અને રસપ્રદ બાબતો શીખવામાં મદદ કરે છે!

હાડકાં સંબંધિત રોગો માટે કયા ડૉક્ટરો શ્રેષ્ઠ છે?

ઘણા પ્રકારના હાડકાના રોગો છે, અને શ્રેષ્ઠ ડૉક્ટર રોગના ચોક્કસ પ્રકાર પર આધાર રાખે છે. કેટલાક સામાન્ય પ્રકારના હાડકાના રોગો અને તેમના સારવાર માટે કયા ડૉક્ટરો શ્રેષ્ઠ છે તે અહીં આપ્યા છે:

• ઓસ્ટિયોપોરોસિસ:એન્ડોક્રિનોલોજિસ્ટ, ર્યુમેટોલોજિસ્ટ, અથવા જરિયાત્રિક ડૉક્ટરો સામાન્ય રીતે ઓસ્ટિયોપોરોસિસનું નિદાન અને સારવાર કરે છે.
• રિક્ટ્સ: બાળકોના ડૉક્ટરો (પીડિયાટ્રિશિયન્સ) સામાન્ય રીતે રિક્ટ્સનું નિદાન અને સારવાર કરે છે.
• ઓસ્ટીઓમાલેશિયા: એન્ડોક્રિનોલોજિસ્ટ, ર્યુમેટોલોજિસ્ટ અથવા જરિયાત્રિક ડૉક્ટરો સામાન્ય રીતે ઓસ્ટીઓમાલેશિયાનું નિદાન અને સારવાર કરે છે.
• ઓસ્ટીઓઆર્થરાઇટિસ: ર્યુમેટોલોજિસ્ટ, ઓર્થોપેડિક સર્જન અથવા ફિઝિશિયન સહાયક સામાન્ય રીતે ઓસ્ટીઓઆર્થરાઇટિસનું નિદાન અને સારવાર કરે છે.
• ગાઉટ:ર્યુમેટોલોજિસ્ટ, ઇન્ટર્નિસ્ટ અથવા પ્રાથમિક સંભાળ ડૉક્ટરો સામાન્ય રીતે ગાઉટનું નિદાન અને સારવાર કરે છે.

જો તમને હાડકાના દુખાવો, સુવાળીપણું અથવા અન્ય કોઈ હાડકા સંબંધિત લક્ષણો અનુભવાય છે, તો તમારા ડૉક્ટરને મળવું મહત્વપૂર્ણ છે. તમારા હાડકાની સ્થિતિનું નિદાન અને સારવાર કરવા માટે ઘણા બધા પરીક્ષણો અને સારવારો ઉપલબ્ધ છે.

હાડકા સંબંધિત રોગો માટે ફિઝિયોથેરાપી સારવાર કેવી રીતે મદદ કરે છે?

હાડકાના રોગો માટે ફિઝિયોથેરાપી ઘણી રીતે મદદ કરી શકે છે, જેમાં શામેલ છે:

દુખાવો અને સુવાળીપણું ઘટાડવું:

• વ્યાયામ: ફિઝિયોથેરાપિસ્ટ તમને તમારા હાડકાઓ અને સાંધાઓને મજબૂત અને લવચીક બનાવવા માટે વ્યાયામો શીખવી શકે છે. આ વ્યાયામો દુખાવો અને સુવાળીપણું ઘટાડવામાં મદદ કરી શકે છે અને તમારી ગતિશીલતામાં સુધારો કરી શકે છે.
• માન્યુઅલ થેરાપી: ફિઝિયોથેરાપિસ્ટ તમારા સ્નાયુઓ અને સાંધાઓને હળવી રીતે ખેંચીને અને દબાવીને દુખાવો અને તણાવ ઘટાડવામાં મદદ કરી શકે છે.
• તણાવ ઘટાડવાની તકનીકો: ફિઝિયોથેરાપિસ્ટ તમને ગરમી, ઠંડી, ટ્રાન્સઇલેક્ટ્રિકલ ઉત્તેજના (TENS) અને અલ્ટ્રાસાઉન્ડ જેવી તકનીકોનો ઉપયોગ કરીને દુખાવો અને તણાવ ઘટાડવામાં મદદ કરી શકે છે.

ગતિશીલતા અને સંતુલનમાં સુધારો:

• વ્યાયામ: ફિઝિયોથેરાપિસ્ટ તમને તમારી ગતિશીલતા અને સંતુલન સુધારવા માટે વ્યાયામો શીખવી શકે છે. આ વ્યાયામો તમારા દૈનિક કાર્યો કરવાનું સરળ બનાવી શકે છે અને પડી જવાનું જોખમ ઘટાડી શકે છે.
• સંતુલન તાલીમ: ફિઝિયોથેરાપિસ્ટ તમને સુરક્ષિત રીતે ચાલવા અને સંતુલન જાળવવામાં મદદ કરી શકે છે.

પુનઃપ્રાપ્તિમાં સુધારો:

• પુનર્વસન કાર્યક્રમ: ફિઝિયોથેરાપિસ્ટ તમારા માટે વ્યક્તિગત પુનર્વસન કાર્યક્રમ બનાવી શકે છે જે તમને ઇજા અથવા સર્જરી પછી શક્ય તેટલી ઝડપથી અને સુરક્ષિત રીતે સાજા થવામાં મદદ કરશે.
• શક્તિ અને સહનશક્તિ વધારવી: ફિઝિયોથેરાપિસ્ટ તમારા હાડકાઓ અને સ્નાયુઓને મજબૂત બનાવવામાં મદદ કરી શકે છે, જે તમને ઇજા થવાનું જોખમ ઘટાડવામાં અને તમારી રોજિંદી જીવનશૈલીમાં સુધારો કરવામાં મદદ કરી શકે છે.

શિક્ષણ અને સલાહ:

• જીવનશૈલીમાં ફેરફાર: ફિઝિયોથેરાપિસ્ટ તમને તમારા હાડકાના સ્વાસ્થ્યને સુધારવા અને હાડકાના રોગોના જોખમને ઘટાડવા માટે તમારી જીવનશૈલીમાં ફેરફાર કરવાની સલાહ આપી શકે છે. આમાં વજન ઘટાડવું, નિયમિત વ્યાયામ કરવો અને સ્વસ્થ આહાર

તૂટેલા હાડકાને ઝડપથી કેવી રીતે મટાડવું?

તૂટેલા હાડકાને મટવામાં ઘણા પરિબળો ફાળો આપે છે, જેમાં હાડકાના ભંગાણનો પ્રકાર, ભંગાણનું સ્થાન અને તમારી સમગ્ર સુખાકારીનો સમાવેશ થાય છે. સામાન્ય રીતે, નાના ભંગાણ મોટા ભંગાણ કરતાં વધુ ઝડપથી મટી જાય છે, અને હાથ અને પગ જેવા શરીરના મધ્ય ભાગમાં આવેલા ભંગાણ હાથપગના છેડા પર આવેલા ભંગાણ કરતાં વધુ ઝડપથી મટી જાય છે.

તમારા હાડકાને ઝડપથી મટાડવામાં મદદ કરવા માટે તમે ઘણી બધી બાબતો કરી શકો છો, જેમાં શામેલ છે:

• તમારા ડૉક્ટરના સૂચનોનું પાલન કરો. આમાં આરામ કરવો, યોગ્ય રીતે સ્પ્લિન્ટ અથવા કાસ્ટ પહેરવો અને કોઈપણ દવા લેવી શામેલ હોઈ શકે છે જે તમારા ડૉક્ટરે સૂચવ્યા હોય.
• સ્વસ્થ આહાર લો. કેલ્શિયમ અને વિટામિન ડી જેવા પોષક તત્વોથી સમૃદ્ધ ખોરાક ખાવાથી તમારા શરીરને હાડકાના પેશીઓને રિપેર કરવામાં મદદ મળી શકે છે.
• પૂરતી ઊંઘ લો. જ્યારે તમે સૂઈ રહ્યા હોવ ત્યારે તમારા શરીરનું પુનર્નિર્માણ થાય છે, તેથી દરેક રાત્રે 7-8 કલાકની ઊંઘ લેવાનો લક્ષ્ય રાખો.
• ધૂમ્રપાન ટાળો. ધૂમ્રપાન હાડકાના રક્ત પ્રવાહને ઘટાડી શકે છે અને મટાડવામાં વિલંબ કરી શકે છે.
• આલ્કોહોલનું સેવન મર્યાદિત કરો. વધુ પડતું આલ્કોહોલનું સેવન પણ હાડકાના મટાડવામાં વિલંબ કરી શકે છે.

જો તમને તમારા હાડકાના મટાડવા અથવા તમને કોઈપણ પ્રશ્નો હોય, તો તમારા ડૉક્ટર અથવા અન્ય આરોગ્ય સંભાળ પ્રદાતા સાથે વાત કરવામાં અચકાશો નહીં.

તમારા ઝડપી અને સંપૂર્ણ સ્વસ્થતા માટે શુભકામનાઓ!