હરસ
હરસ શું છે?
હરસ અથવા પાઈલ્સ એ એક સામાન્ય સ્વાસ્થ્ય સમસ્યા છે જેમાં મળમાર્ગમાં રહેલી લોહીની નળીઓ ફૂલી જાય છે. આના કારણે મળમાર્ગની આસપાસ સોજો, દુખાવો અને ખંજવાળ થઈ શકે છે. કેટલાક કિસ્સામાં લોહી પણ વહી શકે છે.
હરસ કેમ થાય છે?
- કબજિયાત: સખત મળને બહાર કાઢવા માટે જોર લગાવવાથી મળમાર્ગ પર દબાણ વધે છે અને નસો ફૂલી જાય છે.
- લાંબા સમય સુધી બેસવું: ખાસ કરીને શૌચાલયમાં લાંબો સમય બેસવાથી આ સમસ્યા વધી શકે છે.
- ગર્ભાવસ્થા: ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન ગર્ભના દબાણ અને હોર્મોનમાં થતા ફેરફારોના કારણે હરસ થઈ શકે છે.
- વજન: વધુ વજન હોવાથી પેટ પર દબાણ વધે છે અને હરસ થવાની શક્યતા વધી જાય છે.
- ખોરાક: મસાલેદાર અને તળેલું ખોરાક, અલ્કોહોલ અને કોફી જેવા પદાર્થો હરસને વધારી શકે છે.
- વારસા: જો કુટુંબમાં કોઈને હરસ હોય તો થવાની શક્યતા વધી જાય છે.
હરસના લક્ષણો:
- મળમાર્ગમાં દુખાવો
- મળમાર્ગની આસપાસ સોજો
- મળત્યાગ વખતે લોહી આવવું
- મળમાર્ગમાં ખંજવાળ
- મળમાર્ગમાં કંઈક બહાર નીકળેલી લાગવી
હરસનો ઈલાજ:
હરસની સારવાર તેની તીવ્રતા પર આધારિત છે. હળવા કિસ્સામાં ઘરેલુ ઉપાયો અને જીવનશૈલીમાં ફેરફાર કરવાથી રાહત મળી શકે છે. જો સમસ્યા ગંભીર હોય તો ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જરૂરી છે.
ઘરેલુ ઉપાયો:
- પૂરતું પાણી પીવું: પાણી પીવાથી કબજિયાત દૂર થાય છે અને મળ નરમ રહે છે.
- ફાઈબરયુક્ત ખોરાક લેવો: ફળો, શાકભાજી, દાળ અને અનાજ જેવા ફાઈબરયુક્ત ખોરાક લેવાથી કબજિયાત દૂર થાય છે.
- ગરમ પાણીથી સ્નાન કરવું: ગરમ પાણીથી સ્નાન કરવાથી દુખાવો અને ખંજવાળમાં રાહત મળે છે.
- આયુર્વેદિક ઉપચાર: આયુર્વેદમાં હરસની સારવાર માટે અનેક પ્રકારની દવાઓ અને ઉપચારો છે.
ડૉક્ટરની સલાહ:
જો ઘરેલુ ઉપચારથી રાહત ન મળે તો ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જરૂરી છે. ડૉક્ટર તમારી સ્થિતિનું મૂલ્યાંકન કરીને યોગ્ય સારવાર સૂચવી શકે છે.
નિવારણ:
- સંતુલિત આહાર લેવો: ફાઈબરયુક્ત ખોરાક લેવો અને મસાલેદાર અને તળેલું ખોરાક ઓછું ખાવું.
- પૂરતું પાણી પીવું: દરરોજ ઓછામાં ઓછું 8-10 ગ્લાસ પાણી પીવું.
- નિયમિત વ્યાયામ કરવો: નિયમિત વ્યાયામ કરવાથી પાચનતંત્ર સ્વસ્થ રહે છે અને કબજિયાત દૂર રહે છે.
- તણાવ ઓછો કરવો: તણાવ પાચનતંત્રને અસર કરે છે, તેથી તણાવ ઓછો કરવા માટે યોગ અને ધ્યાન જેવા ઉપાયો કરવા.
મહત્વની વાત:
હરસ એક સામાન્ય સમસ્યા છે અને તેનો ઈલાજ શક્ય છે. જો તમને હરસના લક્ષણો દેખાય તો તરત જ ડૉક્ટરની સલાહ લો.
હરસ ના કારણો શું છે?
હરસ થવાનાં મુખ્ય કારણો નીચે મુજબ છે:
- કબજિયાત: સખત મળને બહાર કાઢવા માટે જોર લગાવવાથી મળમાર્ગ પર દબાણ વધે છે અને નસો ફૂલી જાય છે.
- લાંબા સમય સુધી બેસવું: ખાસ કરીને શૌચાલયમાં લાંબો સમય બેસવાથી આ સમસ્યા વધી શકે છે.
- ગર્ભાવસ્થા: ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન ગર્ભના દબાણ અને હોર્મોનમાં થતા ફેરફારોના કારણે હરસ થઈ શકે છે.
- વજન: વધુ વજન હોવાથી પેટ પર દબાણ વધે છે અને હરસ થવાની શક્યતા વધી જાય છે.
- ખોરાક: મસાલેદાર અને તળેલું ખોરાક, અલ્કોહોલ અને કોફી જેવા પદાર્થો હરસને વધારી શકે છે.
- વારસા: જો કુટુંબમાં કોઈને હરસ હોય તો થવાની શક્યતા વધી જાય છે.
- લાંબા સમય સુધી ઉભા રહેવું: જેમ કે શિક્ષકો, સર્જન વગેરે જે લોકો લાંબા સમય સુધી ઉભા રહે છે તેમને પણ હરસ થવાની શક્યતા રહે છે.
હરસ થવાનાં અન્ય કારણો:
- ડાયેટમાં ફાઈબરની ઉણપ
- લાંબા સમય સુધી ઉધરસ કે ખાંસી આવવી
- મોટા પ્રમાણમાં ભારે વસ્તુઓ ઉપાડવી
- કોઈ ગંભીર બીમારી જેમ કે લીવરની બીમારી
હરસના લક્ષણો:
હરસ એક સામાન્ય સ્વાસ્થ્ય સમસ્યા છે જેમાં મળમાર્ગમાં રહેલી લોહીની નળીઓ ફૂલી જાય છે. આના કારણે મળમાર્ગની આસપાસ સોજો, દુખાવો અને ખંજવાળ થઈ શકે છે. કેટલાક કિસ્સામાં લોહી પણ વહી શકે છે.
હરસના મુખ્ય લક્ષણો:
- મળમાર્ગમાં દુખાવો: મળત્યાગ કરતી વખતે અથવા પછી પણ દુખાવો થઈ શકે છે.
- મળમાર્ગની આસપાસ સોજો: મળમાર્ગની આસપાસ નાની ગાંઠો જેવી સોજો દેખાઈ શકે છે.
- મળત્યાગ વખતે લોહી આવવું: મળમાં લાલ કે ઘાટા રંગનું લોહી જોવા મળી શકે છે.
- મળમાર્ગમાં ખંજવાળ: મળમાર્ગની આસપાસ ખૂબ જ ખંજવાળ આવી શકે છે.
- મળમાર્ગમાં કંઈક બહાર નીકળેલી લાગવી: મળમાર્ગમાંથી કોઈ વસ્તુ બહાર નીકળી ગઈ હોય તેવું લાગી શકે છે.
- મળત્યાગ કરવામાં મુશ્કેલી: કબજિયાત અથવા ઝાડા જેવી સમસ્યાઓ થઈ શકે છે.
ક્યારે ડૉક્ટરને મળવું:
જો તમને ઉપર જણાવેલા કોઈપણ લક્ષણો દેખાય તો તરત જ ડૉક્ટરને મળવું જરૂરી છે. ડૉક્ટર તમારી સ્થિતિનું મૂલ્યાંકન કરીને યોગ્ય સારવાર સૂચવી શકે છે.
હરસનું જોખમ કોને વધારે છે?
હરસ થવાનું જોખમ કેટલાક લોકોમાં વધુ હોય છે. આવા કેટલાક પરિબળો નીચે મુજબ છે:
- કબજિયાત: સખત મળને બહાર કાઢવા માટે જોર લગાવવાથી મળમાર્ગ પર દબાણ વધે છે અને નસો ફૂલી જાય છે.
- ગર્ભાવસ્થા: ગર્ભના દબાણ અને હોર્મોનમાં થતા ફેરફારોના કારણે ગર્ભવતી મહિલાઓમાં હરસ થવાનું જોખમ વધી જાય છે.
- વધુ વજન: વધુ વજન હોવાથી પેટ પર દબાણ વધે છે અને હરસ થવાની શક્યતા વધી જાય છે.
- લાંબા સમય સુધી બેસવું: ખાસ કરીને શૌચાલયમાં લાંબો સમય બેસવાથી આ સમસ્યા વધી શકે છે.
- ઉંમર: વધતી ઉંમર સાથે મળમાર્ગની નસો નબળી પડવાથી હરસ થવાનું જોખમ વધી શકે છે.
- વારસા: જો કુટુંબમાં કોઈને હરસ હોય તો થવાની શક્યતા વધી જાય છે.
- ખોરાક: મસાલેદાર અને તળેલું ખોરાક, અલ્કોહોલ અને કોફી જેવા પદાર્થો હરસને વધારી શકે છે.
- લાંબા સમય સુધી ઉભા રહેવું: જેમ કે શિક્ષકો, સર્જન વગેરે જે લોકો લાંબા સમય સુધી ઉભા રહે છે તેમને પણ હરસ થવાની શક્યતા રહે છે.
- ડાયેટમાં ફાઈબરની ઉણપ: ફાઈબરયુક્ત ખોરાક ન લેવાથી મળ સખત બને છે અને કબજિયાત થાય છે, જે હરસનું એક મુખ્ય કારણ છે.
- લાંબા સમય સુધી ઉધરસ કે ખાંસી આવવી: આના કારણે પેટ પર દબાણ વધે છે અને હરસ થવાની શક્યતા વધી જાય છે.
- મોટા પ્રમાણમાં ભારે વસ્તુઓ ઉપાડવી
- કોઈ ગંભીર બીમારી જેમ કે લીવરની બીમારી
હરસ થવાનું જોખમ ઘટાડવા માટે શું કરી શકાય?
- સંતુલિત આહાર લેવો: ફાઈબરયુક્ત ખોરાક લેવો અને મસાલેદાર અને તળેલું ખોરાક ઓછું ખાવું.
- પૂરતું પાણી પીવું: દરરોજ ઓછામાં ઓછું 8-10 ગ્લાસ પાણી પીવું.
- નિયમિત વ્યાયામ કરવો: નિયમિત વ્યાયામ કરવાથી પાચનતંત્ર સ્વસ્થ રહે છે અને કબજિયાત દૂર રહે છે.
- તણાવ ઓછો કરવો: તણાવ પાચનતંત્રને અસર કરે છે, તેથી તણાવ ઓછો કરવા માટે યોગ અને ધ્યાન જેવા ઉપાયો કરવા.
- શૌચાલયમાં લાંબો સમય બેસવાનું ટાળવું.
- ભારે વસ્તુઓ ઉપાડવાનું ટાળવું.
હરસ સાથે કયા રોગો સંકળાયેલા છે?
હરસ સાથે કેટલાક રોગો સંકળાયેલા હોઈ શકે છે. જો કે, હરસ પોતે કોઈ ગંભીર બીમારી નથી, પરંતુ તે કેટલીક અન્ય સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓનું લક્ષણ હોઈ શકે છે.
હરસ સાથે સંકળાયેલા રોગો:
- કબજિયાત: હરસનું સૌથી સામાન્ય કારણ કબજિયાત છે. જ્યારે મળ સખત હોય છે ત્યારે તેને બહાર કાઢવા માટે વધુ જોર લગાવવું પડે છે જેના કારણે મળમાર્ગની નસો પર દબાણ વધે છે અને હરસ થવાની શક્યતા વધી જાય છે.
- ડાયેટમાં ફાઈબરની ઉણપ: ફાઈબરયુક્ત ખોરાક ન લેવાથી મળ સખત બને છે અને કબજિયાત થાય છે, જે હરસનું એક મુખ્ય કારણ છે.
- મોટા આંતરડાના રોગો: કોલોરેક્ટલ કેન્સર, અલ્સરેટિવ કોલાઇટિસ અને ક્રોન’સ ડિસીઝ જેવા મોટા આંતરડાના રોગો હરસનું કારણ બની શકે છે.
- લીવરની બીમારી: લીવરની બીમારીઓના કારણે પણ હરસ થઈ શકે છે.
- ગર્ભાવસ્થા: ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન ગર્ભના દબાણ અને હોર્મોનમાં થતા ફેરફારોના કારણે હરસ થઈ શકે છે.
જો તમને હરસ સાથે નીચેનામાંથી કોઈ પણ લક્ષણો દેખાય તો તરત જ ડૉક્ટરને મળવું જરૂરી છે:
- મળમાં લોહી આવવું
- અનૈચ્છિક વજન ઘટાડવું
- પેટમાં દુખાવો
- કબજિયાત અથવા ઝાડા
- થાક
- અનિદ્રા
હરસનું નિદાન કેવી રીતે કરવું?
હરસનું નિદાન કરવા માટે ડૉક્ટર સામાન્ય રીતે નીચેની પદ્ધતિઓનો ઉપયોગ કરે છે:
- શારીરિક પરીક્ષણ: ડૉક્ટર મળમાર્ગની આસપાસના વિસ્તારને કાળજીપૂર્વક તપાસશે. આ દરમિયાન સોજો, દુખાવો અને લોહી વહેવું જેવા લક્ષણો જોવા મળી શકે છે.
- મેડિકલ હિસ્ટ્રી: ડૉક્ટર તમારા લક્ષણો, જીવનશૈલી, આહાર અને કુટુંબના ઇતિહાસ વિશે પૂછપરછ કરશે.
- કોલોનોસ્કોપી: આ એક પરીક્ષણ છે જેમાં એક પાતળી ટ્યુબને મોટા આંતરડામાં દાખલ કરવામાં આવે છે જેથી ડૉક્ટર આંતરડાની અંદરની દિવાલોને જોઈ શકે.
- સિગ્મોઇડોસ્કોપી: આ પરીક્ષણમાં એક પાતળી ટ્યુબને મોટા આંતરડાના છેલ્લા ભાગમાં દાખલ કરવામાં આવે છે.
ડૉક્ટર ક્યારે આ પરીક્ષણો સૂચવી શકે છે?
- જો તમને હરસના સાથે અન્ય લક્ષણો જેવા કે મળમાં લોહી આવવું, અનૈચ્છિક વજન ઘટાડવું, પેટમાં દુખાવો વગેરે હોય તો.
- જો તમારા હરસની સમસ્યા ગંભીર હોય તો.
- જો તમારા હરસની સારવાર ન થઈ રહી હોય તો.
નિદાન થયા પછી:
નિદાન થયા પછી ડૉક્ટર તમારી સ્થિતિના આધારે સારવારની યોજના બનાવશે. સારવારમાં દવાઓ, આહારમાં ફેરફાર, જીવનશૈલીમાં ફેરફાર અને કેટલાક કિસ્સામાં સર્જરીનો સમાવેશ થઈ શકે છે.
હરસની સારવાર શું છે?
હરસની સારવાર તેની તીવ્રતા અને ગંભીરતા પર આધારિત હોય છે. સામાન્ય રીતે હળવી હરસની સારવાર ઘરેલુ ઉપચારો અને જીવનશૈલીમાં થોડા ફેરફાર કરીને કરી શકાય છે. જો સમસ્યા ગંભીર હોય તો ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જરૂરી છે.
હરસની સારવારના વિકલ્પો:
- ઘરેલુ ઉપચાર:
- પૂરતું પાણી પીવું: પાણી પીવાથી કબજિયાત દૂર થાય છે અને મળ નરમ રહે છે.
- ફાઈબરયુક્ત ખોરાક લેવો: ફળો, શાકભાજી, દાળ અને અનાજ જેવા ફાઈબરયુક્ત ખોરાક લેવાથી કબજિયાત દૂર થાય છે.
- ગરમ પાણીથી સ્નાન કરવું: ગરમ પાણીથી સ્નાન કરવાથી દુખાવો અને ખંજવાળમાં રાહત મળે છે.
- આયુર્વેદિક ઉપચાર: આયુર્વેદમાં હરસની સારવાર માટે અનેક પ્રકારની દવાઓ અને ઉપચારો છે.
- દવાઓ: ડૉક્ટર દુખાવો અને સોજો ઘટાડવા માટે દવાઓ આપી શકે છે. જેમ કે પેઇનકિલર્સ, ક્રીમ અથવા સપોઝિટરીઝ.
- સર્જરી: જો હરસ ખૂબ જ ગંભીર હોય તો સર્જરી કરવી પડી શકે છે. સર્જરી દ્વારા ફૂલેલી નસોને દૂર કરવામાં આવે છે.
હરસની સારવાર માટે ડૉક્ટર ક્યારે મળવું જોઈએ:
- જો ઘરેલુ ઉપચારથી રાહત ન મળે તો.
- જો તમને મળમાં લોહી આવે તો.
- જો તમને પેટમાં દુખાવો થાય તો.
- જો તમને કબજિયાત અથવા ઝાડાની સમસ્યા હોય તો.
હરસથી બચવાના ઉપાયો:
- સંતુલિત આહાર લેવો: ફાઈબરયુક્ત ખોરાક લેવો અને મસાલેદાર અને તળેલું ખોરાક ઓછું ખાવું.
- પૂરતું પાણી પીવું: દરરોજ ઓછામાં ઓછું 8-10 ગ્લાસ પાણી પીવું.
- નિયમિત વ્યાયામ કરવો: નિયમિત વ્યાયામ કરવાથી પાચનતંત્ર સ્વસ્થ રહે છે અને કબજિયાત દૂર રહે છે.
- તણાવ ઓછો કરવો: તણાવ પાચનતંત્રને અસર કરે છે, તેથી તણાવ ઓછો કરવા માટે યોગ અને ધ્યાન જેવા ઉપાયો કરવા.
મહત્વની વાત:
હરસ એક સામાન્ય સમસ્યા છે અને તેનો ઈલાજ શક્ય છે. જો તમને હરસના લક્ષણો દેખાય તો તરત જ ડૉક્ટરની સલાહ લો.
હરસની આયુર્વેદિક સારવાર શું છે?
હરસની સારવાર માટે આયુર્વેદમાં અનેક પ્રકારના ઉપચારો અને દવાઓનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. આયુર્વેદમાં હરસને વ્રણ (અલ્સર) તરીકે ગણવામાં આવે છે અને તેની સારવાર માટે શીતળ અને પિત્તશામક ગુણોવાળા ઔષધોનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.
હરસની આયુર્વેદિક સારવારમાં શામેલ છે:
- આહાર:
- ફાઈબરયુક્ત ખોરાક લેવો જેમ કે ફળો, શાકભાજી, દાળ અને અનાજ.
- મસાલેદાર અને તળેલું ખોરાક, કોફી અને ચા જેવા પદાર્થોનું સેવન ઓછું કરવું.
- દહીં, છાસ જેવા દૂધના ઉત્પાદનોનું સેવન કરવું.
- ઔષધો:
- ચૂર્ણ: હરસની સારવાર માટે વિવિધ પ્રકારના ચૂર્ણનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. જેમ કે ત્રિફળા ચૂર્ણ, આમળા ચૂર્ણ વગેરે.
- ઘનવાટ: હરસની સારવાર માટે વિવિધ પ્રકારના ઘનવાટનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. જેમ કે અશોકારિષ્ટ, ચંદ્રપ્રભાવરીષ્ટ વગેરે.
- લેપ: હરસ પર લગાવવા માટે વિવિધ પ્રકારના લેપ બનાવવામાં આવે છે. જેમ કે તુલસીના પાનનો લેપ, હળદરનો લેપ વગેરે.
- તેલ: હરસ પર લગાવવા માટે વિવિધ પ્રકારના તેલનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. જેમ કે લીમડાનું તેલ, નિમ તેલ વગેરે.
- પાનકર્મ: હરસની સારવાર માટે પાનકર્મ એક અસરકારક ઉપચાર છે. આમાં ગરમ પાણી અને ઔષધીય જડીબુટ્ટીઓનો ઉપયોગ કરીને બાષ્પ સ્નાન કરવામાં આવે છે.
- શિરોધારા: આમાં ઔષધીય તેલને માથા પર ધીમે ધીમે ટપકાવવામાં આવે છે. આનાથી મન શાંત થાય છે અને તણાવ ઓછો થાય છે.
- આહાર અને વર્તનમાં ફેરફાર: નિયમિત વ્યાયામ કરવું, તણાવ ઓછો કરવો અને પૂરતી ઊંઘ લેવી.
હરસની આયુર્વેદિક સારવારના ફાયદા:
- આયુર્વેદિક સારવાર કુદરતી અને સલામત હોય છે.
- આયુર્વેદિક સારવારમાં કોઈ આડઅસર થવાની શક્યતા ઓછી હોય છે.
- આયુર્વેદિક સારવાર મૂળ સમસ્યાને દૂર કરે છે.
- આયુર્વેદિક સારવાર શરીરને સંપૂર્ણ રીતે સ્વસ્થ બનાવે છે.
મહત્વની વાત:
- હરસની આયુર્વેદિક સારવાર કરાવતા પહેલા કોઈ આયુર્વેદિક ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જરૂરી છે.
- આયુર્વેદિક સારવાર દરેક વ્યક્તિ માટે અલગ અલગ હોઈ શકે છે.
- આયુર્વેદિક સારવારને ધીરજ અને સમયની જરૂર હોય છે.
હરસના ઘરગથ્થુ ઉપચાર શું છે?
હરસ માટે ઘણા ઘરગથ્થુ ઉપચારો છે જે રાહત આપી શકે છે. જો કે, ગંભીર કિસ્સામાં ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જરૂરી છે.
હરસ માટેના કેટલાક ઘરગથ્થુ ઉપચારો:
- પૂરતું પાણી પીવું: દરરોજ ઓછામાં ઓછું 8-10 ગ્લાસ પાણી પીવું. પાણી શરીરમાંથી ઝેરી તત્વોને બહાર કાઢવામાં મદદ કરે છે અને મળને નરમ રાખે છે.
- ફાઈબરયુક્ત ખોરાક લેવો: ફળો, શાકભાજી, દાળ અને અનાજ જેવા ફાઈબરયુક્ત ખોરાક લેવાથી કબજિયાત દૂર થાય છે અને મળ નરમ રહે છે.
- ગરમ પાણીથી સ્નાન કરવું: ગરમ પાણીથી સ્નાન કરવાથી દુખાવો અને ખંજવાળમાં રાહત મળે છે.
- એલોવેરા જેલ: એલોવેરા જેલમાં એન્ટી-ઇન્ફ્લેમેટરી ગુણધર્મો હોય છે જે સોજો અને બળતરા ઘટાડવામાં મદદ કરે છે.
- તુલસીના પાન: તુલસીના પાનને પાણીમાં ઉકાળીને તેનું સેવન કરવાથી પણ રાહત મળે છે.
- બદામનું તેલ: બદામનું તેલ હરસવાળા વિસ્તાર પર લગાવવાથી દુખાવો અને બળતરા ઓછી થાય છે.
- આઈસ પેક: સોજો ઘટાડવા માટે હરસવાળા વિસ્તાર પર આઈસ પેક લગાવી શકાય છે.
મહત્વની નોંધ:
- ઉપર જણાવેલા ઉપચારો માત્ર રાહત આપી શકે છે, પરંતુ તે હરસને સંપૂર્ણપણે મટાડી શકતા નથી.
- જો તમને હરસની સમસ્યા હોય તો ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જરૂરી છે.
- કોઈપણ નવા ઉપચાર શરૂ કરતા પહેલા ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જરૂરી છે.
- ગર્ભવતી સ્ત્રીઓ અને સ્તનપાન કરાવતી સ્ત્રીઓએ કોઈપણ ઘરગથ્થુ ઉપચાર શરૂ કરતા પહેલા ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જરૂરી છે.
હરસમાં શું ખાવું અને શું ન ખાવું?
હરસની સમસ્યામાં યોગ્ય આહાર ખૂબ જ મહત્વનો છે. જે ખોરાક ખાવાથી મળ નરમ રહે અને કબજિયાત દૂર રહે તેવા ખોરાક ખાવા જોઈએ.
હરસમાં શું ખાવું:
- ફાઈબરયુક્ત ખોરાક: ફાઈબરયુક્ત ખોરાક મળને નરમ બનાવે છે અને કબજિયાત દૂર કરે છે.
- ફળો: કેળા, સફરજન, નાશપતી, આંબા, તરબૂચ
- શાકભાજી: પાલક, કોબીજ, ગાજર, બીટ, ફૂલકોબી
- અનાજ: ઓટ્સ, બ્રાઉન રાઈસ, જવ
- દાળ: તુવેર દાળ, મગની દાળ, ચણાની દાળ
- પાણી: પુષ્કળ પ્રમાણમાં પાણી પીવાથી શરીરમાંથી ઝેરી તત્વો બહાર નીકળી જાય છે અને મળ નરમ રહે છે.
- દહીં: દહીંમાં પ્રોબાયોટિક્સ હોય છે જે પાચનતંત્રને સ્વસ્થ રાખે છે.
હરસમાં શું ન ખાવું:
- મસાલેદાર અને તળેલું ખોરાક: આ પ્રકારના ખોરાક પાચનતંત્રને બગાડે છે અને કબજિયાત વધારે છે.
- કોફી અને ચા: કોફી અને ચામાં કેફીન હોય છે જે પાણીની ઉણપ કરે છે અને કબજિયાત વધારે છે.
- લાલ માંસ: લાલ માંસ પાચનમાં ભારે હોય છે અને કબજિયાતનું કારણ બની શકે છે.
- સફેદ બ્રેડ અને પાસ્તા: સફેદ બ્રેડ અને પાસ્તામાં ફાઈબર ઓછું હોય છે જેના કારણે કબજિયાત થઈ શકે છે.
- બેકરી પ્રોડક્ટ્સ: કેક, બિસ્કિટ, કૂકીઝ જેવા ખોરાકમાં ફાઈબર ઓછું હોય છે અને તેને ખાવાથી કબજિયાત થઈ શકે છે.
અન્ય ટિપ્સ:
- નાના નાના ભાગમાં અને વારંવાર ખાવું.
- ખાવાનું ચાબવતા ચાબવતા ખાવું.
- ખાધા પછી થોડું ફરવું.
- શૌચાલય જવાનું ટાળવું નહીં.
- તણાવ ઓછો કરવા માટે યોગ અને ધ્યાન કરવું.
હરસનું જોખમ કેવી રીતે ઘટાડવું?
હરસનું જોખમ ઘટાડવા માટે તમે કેટલીક સાવચેતી રાખી શકો છો:
- આહાર:
- ફાઈબરયુક્ત ખોરાક લો: ફળો, શાકભાજી, દાળ અને અનાજ જેવા ફાઈબરયુક્ત ખોરાક લેવાથી મળ નરમ રહે છે અને કબજિયાત દૂર થાય છે.
- પાણી પીવો: દરરોજ પૂરતું પાણી પીવું ખૂબ જ મહત્વનું છે.
- મસાલેદાર અને તળેલું ખોરાક ઓછો ખાઓ: આ પ્રકારના ખોરાક પાચનતંત્રને બગાડે છે અને કબજિયાત વધારે છે.
- જીવનશૈલીમાં ફેરફાર:
- નિયમિત વ્યાયામ કરો: નિયમિત વ્યાયામ કરવાથી પાચનતંત્ર સ્વસ્થ રહે છે અને કબજિયાત દૂર રહે છે.
- તણાવ ઓછો કરો: તણાવ પાચનતંત્રને અસર કરે છે, તેથી તણાવ ઓછો કરવા માટે યોગ અને ધ્યાન જેવા ઉપાયો કરવા.
- શૌચાલય જવાનું ટાળો નહીં: જ્યારે પેટ સાફ કરવાનું મન થાય ત્યારે તરત જ શૌચાલય જાવ.
- સારી સ્વચ્છતા:
- મળત્યાગ કર્યા પછી હંમેશા સાફ પાણીથી ધોઈ લો.
- ભીના ટોયલેટ પેપરનો ઉપયોગ કરવાનું ટાળો.
- દવાઓ:
- જો તમને કોઈ દવા લેવામાં આડઅસર થાય છે જેમ કે કબજિયાત, તો તમારા ડૉક્ટરને જણાવો.
હરસનું જોખમ વધારતા પરિબળો:
- કબજિયાત: કબજિયાત હરસનું સૌથી સામાન્ય કારણ છે.
- ગર્ભાવસ્થા: ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન ગર્ભના દબાણ અને હોર્મોનમાં થતા ફેરફારોના કારણે હરસ થઈ શકે છે.
- મોટા આંતરડાના રોગો: કોલોરેક્ટલ કેન્સર, અલ્સરેટિવ કોલાઇટિસ અને ક્રોન’સ ડિસીઝ જેવા મોટા આંતરડાના રોગો હરસનું કારણ બની શકે છે.
- લીવરની બીમારી: લીવરની બીમારીઓના કારણે પણ હરસ થઈ શકે છે.
મહત્વની વાત:
- જો તમને હરસના કોઈ પણ લક્ષણો દેખાય તો તરત જ ડૉક્ટરની સલાહ લો.
- ઘરેલુ ઉપચારોથી રાહત ન મળે તો ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જરૂરી છે.
- હરસ એક સામાન્ય સમસ્યા છે અને તેનો ઈલાજ શક્ય છે.
હરસનો સારાંશ શું છે?
હરસ એ એક સામાન્ય સ્વાસ્થ્ય સમસ્યા છે જેમાં મળમાર્ગની નીચેના ભાગમાં રક્તવાહિનીઓ ફૂલી જાય છે. આના કારણે દુખાવો, ખંજવાળ અને કેટલીકવાર મળમાં લોહી આવવા જેવા લક્ષણો જોવા મળે છે.
હરસના મુખ્ય કારણો:
- કબજિયાત: કબજિયાત હરસનું સૌથી સામાન્ય કારણ છે.
- ગર્ભાવસ્થા: ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન ગર્ભનું દબાણ અને હોર્મોનમાં થતા ફેરફારોના કારણે હરસ થઈ શકે છે.
- મોટા આંતરડાના રોગો: કોલોરેક્ટલ કેન્સર, અલ્સરેટિવ કોલાઇટિસ અને ક્રોન’સ ડિસીઝ જેવા મોટા આંતરડાના રોગો હરસનું કારણ બની શકે છે.
- લીવરની બીમારી: લીવરની બીમારીઓના કારણે પણ હરસ થઈ શકે છે.
હરસના લક્ષણો:
- મળમાર્ગમાં દુખાવો
- મળમાર્ગમાં ખંજવાળ
- મળમાં લોહી આવવું
- મળમાર્ગમાં સોજો
- મળમાર્ગમાં કંઈક નીકળેલું લાગવું
હરસની સારવાર:
હરસની સારવાર તેની તીવ્રતા અને ગંભીરતા પર આધારિત હોય છે. સામાન્ય રીતે હળવી હરસની સારવાર ઘરેલુ ઉપચારો અને જીવનશૈલીમાં થોડા ફેરફાર કરીને કરી શકાય છે. જો સમસ્યા ગંભીર હોય તો ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જરૂરી છે.
- ઘરેલુ ઉપચાર: ગરમ પાણીથી સ્નાન કરવું, ફાઈબરયુક્ત ખોરાક લેવો, પૂરતું પાણી પીવું વગેરે.
- દવાઓ: ડૉક્ટર દુખાવો અને સોજો ઘટાડવા માટે દવાઓ આપી શકે છે.
- સર્જરી: જો હરસ ખૂબ જ ગંભીર હોય તો સર્જરી કરવી પડી શકે છે.
હરસથી બચવાના ઉપાયો:
- સંતુલિત આહાર લેવો: ફાઈબરયુક્ત ખોરાક લેવો અને મસાલેદાર અને તળેલું ખોરાક ઓછું ખાવું.
- પૂરતું પાણી પીવું: દરરોજ ઓછામાં ઓછું 8-10 ગ્લાસ પાણી પીવું.
- નિયમિત વ્યાયામ કરવો: નિયમિત વ્યાયામ કરવાથી પાચનતંત્ર સ્વસ્થ રહે છે અને કબજિયાત દૂર રહે છે.
- તણાવ ઓછો કરવો: તણાવ પાચનતંત્રને અસર કરે છે, તેથી તણાવ ઓછો કરવા માટે યોગ અને ધ્યાન જેવા ઉપાયો કરવા.
મહત્વની વાત:
- જો તમને હરસના કોઈ પણ લક્ષણો દેખાય તો તરત જ ડૉક્ટરની સલાહ લો.
- ઘરેલુ ઉપચારોથી રાહત ન મળે તો ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જરૂરી છે.
- હરસ એક સામાન્ય સમસ્યા છે અને તેનો ઈલાજ શક્ય છે.
