લોહી
લોહી શું છે?
લોહી એ આપણા શરીરનું એક ખૂબ જ મહત્વનું પ્રવાહી છે. તે એક સતત ગતિમાં રહેતું પ્રવાહી છે જે આપણા શરીરના દરેક ભાગમાં પહોંચે છે. લોહી આપણા શરીર માટે ઘણા કામ કરે છે.
લોહી શા માટે મહત્વનું છે?
- ઓક્સિજનનું વહન: લોહી ફેફસાંથી ઓક્સિજન લઈને શરીરના દરેક કોષમાં પહોંચાડે છે. આ ઓક્સિજન શરીરની કોષોને ઉર્જા આપવામાં મદદ કરે છે.
- કાર્બન ડાયોક્સાઇડનું વહન: શરીરની કોષોમાંથી બનતી કાર્બન ડાયોક્સાઇડને લોહી ફેફસાંમાં લઈ જાય છે, જ્યાંથી તે શરીર બહાર નીકળી જાય છે.
- પોષક તત્વોનું વહન: આપણે જે ખોરાક ખાઈએ છીએ તેમાંથી મળતા પોષક તત્વોને લોહી શરીરના દરેક ભાગમાં પહોંચાડે છે.
- રોગપ્રતિકારક શક્તિ: લોહીમાં રહેલા સફેદ રક્તકણો આપણને રોગોથી બચાવવાનું કામ કરે છે.
- શરીરનું તાપમાન જાળવવું: લોહી શરીરનું તાપમાન સ્થિર રાખવામાં મદદ કરે છે.
લોહીના ઘટકો
લોહી મુખ્યત્વે ત્રણ ભાગનું બનેલું હોય છે:
- લાલ રક્તકણો: આ કણો ઓક્સિજનનું વહન કરે છે.
- સફેદ રક્તકણો: આ કણો રોગપ્રતિકારક શક્તિ માટે જવાબદાર હોય છે.
- પ્લેટલેટ્સ: આ કણો ઘા લાગે ત્યારે લોહીને ગંઠાવવામાં મદદ કરે છે.
લોહીના પ્રકાર
લોહીના મુખ્ય ચાર પ્રકાર છે: A, B, AB અને O. આ પ્રકારો લોહીમાં રહેલા એન્ટિજન પર આધારિત હોય છે.
લોહીનું દાન
લોહીનું દાન એક મહાન કાર્ય છે. લોહીનું દાન કરીને આપણે બીજાના જીવન બચાવી શકીએ છીએ.
લોહી શા માટે મહત્વનું છે?
લોહી આપણા શરીરનું એક ખૂબ જ મહત્વનું પ્રવાહી છે. તે આપણા શરીરને જીવંત રાખવા માટે અનેક કામ કરે છે.
લોહી કેમ મહત્વનું છે તેના કેટલાક કારણો:
- ઓક્સિજનનું વહન: ફેફસાંમાંથી શરીરના દરેક કોષ સુધી ઓક્સિજન પહોંચાડવાનું કામ લોહી કરે છે. આ ઓક્સિજન આપણા શરીરને ઉર્જા આપે છે.
- કાર્બન ડાયોક્સાઇડનું વહન: શરીરની કોષોમાંથી બનતી બિનજરૂરી કાર્બન ડાયોક્સાઇડને ફેફસાં સુધી લઈ જઈને બહાર કાઢવાનું કામ પણ લોહી જ કરે છે.
- પોષક તત્વોનું વહન: આપણે જે ખોરાક ખાઈએ છીએ તેમાંથી મળતા પોષક તત્વોને શરીરના દરેક ભાગમાં પહોંચાડવાનું કામ લોહી કરે છે.
- રોગપ્રતિકારક શક્તિ: લોહીમાં રહેલા સફેદ રક્તકણો આપણને રોગોથી બચાવવાનું કામ કરે છે.
- શરીરનું તાપમાન જાળવવું: લોહી શરીરનું તાપમાન સ્થિર રાખવામાં મદદ કરે છે.
- ઘાને મટાડવામાં મદદ: જ્યારે આપણને ક્યાંય ઈજા થાય છે ત્યારે લોહીમાં રહેલા પ્લેટલેટ્સ ઘાને મટાડવામાં મદદ કરે છે.
સરળ શબ્દોમાં કહીએ તો, લોહી એ આપણા શરીરનું ટ્રક જેવું છે જે ખોરાક, ઓક્સિજન અને અન્ય જરૂરી વસ્તુઓને એક જગ્યાએથી બીજી જગ્યાએ લઈ જાય છે અને બિનજરૂરી વસ્તુઓને બહાર કાઢે છે.
લોહીના જૂથો: એક સરળ સમજૂતી
લોહી આપણા શરીરનું એક ખૂબ જ મહત્વનું પ્રવાહી છે જે આખા શરીરમાં ઓક્સિજન અને પોષક તત્વો પહોંચાડવાનું કામ કરે છે. આપણા શરીરમાં લોહીના વિવિધ પ્રકારો હોય છે જેને લોહીના જૂથો કહેવાય છે.
લોહીના જૂથો કેમ મહત્વના છે?
- રક્તદાન: જ્યારે કોઈ વ્યક્તિને રક્ત ચઢાવવાની જરૂર હોય ત્યારે તેનું લોહીનું જૂથ ખૂબ જ મહત્વનું હોય છે. ખોટું લોહી ચઢાવવાથી ગંભીર પરિણામો આવી શકે છે.
- સર્જરી: મોટી સર્જરી પહેલા લોહીનું જૂથ જાણવું જરૂરી છે.
- ગર્ભાવસ્થા: ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન માતા અને બાળકના લોહીના જૂથો અસંગત હોય તો ગૂંચવણો થઈ શકે છે.
લોહીના જૂથો કેવી રીતે નક્કી થાય છે?
લોહીના જૂથો નક્કી કરવા માટે લાલ રક્તકણોની સપાટી પર આવેલા એન્ટિજન નામના પદાર્થોને ધ્યાનમાં લેવામાં આવે છે. આ એન્ટિજન અલગ અલગ પ્રકારના હોય છે અને તેના આધારે જ લોહીના જૂથો નક્કી થાય છે.
મુખ્ય લોહીના જૂથો
મુખ્યત્વે લોહીના ચાર મુખ્ય જૂથો છે: A, B, AB અને O. આ ઉપરાંત, રિસસ ફેક્ટર નામનું બીજું એક મહત્વનું તત્વ છે જે લોહીના જૂથને વધુ વિગતવાર વર્ગીકૃત કરવામાં મદદ કરે છે. રિસસ ફેક્ટર પોઝિટિવ (+) અથવા નેગેટિવ (-) હોઈ શકે છે.
ઉદાહરણ:
લોહીના જૂથો અને રક્તદાન
- O નેગેટિવ: આને ‘યુનિવર્સલ ડોનર’ કહેવાય છે કારણ કે આ લોહીનું જૂથ કોઈપણ લોહીના જૂથવાળી વ્યક્તિને આપી શકાય છે.
- AB પોઝિટિવ: આને ‘યુનિવર્સલ રિસિપિયન્ટ’ કહેવાય છે કારણ કે આ જૂથવાળી વ્યક્તિ કોઈપણ લોહીનું જૂથ લઈ શકે છે.
લોહીના જૂથો અને આરોગ્ય
લોહીનું જૂથ આપણા સ્વાસ્થ્યને કેટલી અસર કરે છે તે અંગે હજુ પણ સંશોધન ચાલુ છે. કેટલાક અભ્યાસો સૂચવે છે કે ચોક્કસ લોહીના જૂથવાળા લોકોને કેટલાક રોગો થવાનું જોખમ વધુ હોઈ શકે છે.
મહત્વની નોંધ:
- આ માત્ર એક સામાન્ય માહિતી છે. લોહીના જૂથો વિશે વધુ જાણકારી માટે તમારા ડૉક્ટરનો સંપર્ક કરો.
- રક્તદાન એક ઉત્તમ કાર્ય છે. તમે નજીકના રક્તદાન કેમ્પમાં જઈને રક્તદાન કરી શકો છો.
રક્તકણો કયા પ્રકારના હોય છે?
રક્તકણો મુખ્યત્વે ત્રણ પ્રકારના હોય છે:
- લાલ રક્તકણો (Red Blood Cells, RBCs અથવા Erythrocytes):
- આ રક્તકણો હિમોગ્લોબિન નામના પ્રોટીન ધરાવે છે જે ઓક્સિજનને ફેફસાંથી શરીરના વિવિધ ભાગો સુધી પહોંચાડવાનું કામ કરે છે.
- હિમોગ્લોબિનમાં લોહ હોય છે જે ઓક્સિજનને જોડી રાખે છે. આ કારણે જ લોહી લાલ રંગનું દેખાય છે.
- લાલ રક્તકણોનો આકાર ગોળ અને બંને બાજુએ થોડો ચપટો હોય છે.
- શ્વેત રક્તકણો (White Blood Cells, WBCs અથવા Leukocytes):
- આ રક્તકણો શરીરને રોગોથી રક્ષણ આપવાનું કામ કરે છે.
- શ્વેત રક્તકણો વિવિધ પ્રકારના હોય છે અને દરેક પ્રકારના શ્વેત રક્તકણનું કામ અલગ અલગ હોય છે.
- તેઓ બેક્ટેરિયા, વાયરસ અને અન્ય વિદેશી કણો સામે લડે છે.
- પ્લેટલેટ્સ:
- પ્લેટલેટ્સ નાના કણો હોય છે જે લોહી ગંઠાવામાં મદદ કરે છે.
- જ્યારે આપણને ક્યાંય ઈજા થાય છે ત્યારે પ્લેટલેટ્સ એકઠા થઈને લોહી ગંઠાવે છે અને રક્તસ્ત્રાવ બંધ કરે છે.
આ ઉપરાંત, લોહીમાં પ્લાઝમા પણ હોય છે જે એક પ્રવાહી છે. પ્લાઝમામાં પાણી, પ્રોટીન, ખનિજ અને અન્ય પદાર્થો હોય છે. પ્લાઝમા રક્તકણોને શરીરમાં ફરવામાં મદદ કરે છે.
લાલ રક્તકણો કેવી રીતે બને છે?
લાલ રક્તકણો આપણા શરીરમાં હાડકાની મજ્જામાં બને છે. આ પ્રક્રિયાને એરીથ્રોપોએસિસ કહેવાય છે.
લાલ રક્તકણો બનવાની પ્રક્રિયા:
- સ્ટેમ સેલ્સ: હાડકાની મજ્જામાં સ્ટેમ સેલ્સ નામના કોષો હોય છે. આ સ્ટેમ સેલ્સ વિભાજિત થઈને નવા કોષો બનાવે છે.
- એરીથ્રોબ્લાસ્ટ: સ્ટેમ સેલ્સ વિભાજિત થઈને એરીથ્રોબ્લાસ્ટ નામના કોષો બનાવે છે. આ કોષોમાં હિમોગ્લોબિનનું ઉત્પાદન શરૂ થાય છે.
- રેટિક્યુલોસાઇટ: એરીથ્રોબ્લાસ્ટ્સ પાકીને રેટિક્યુલોસાઇટ્સ બને છે. રેટિક્યુલોસાઇટ્સમાં હિમોગ્લોબિનની માત્રા વધી જાય છે.
- લાલ રક્તકણ: રેટિક્યુલોસાઇટ્સ હાડકાની મજ્જામાંથી લોહીના પ્રવાહમાં છૂટા પડીને લાલ રક્તકણો બને છે.
લાલ રક્તકણો બનવા માટે જરૂરી પદાર્થો:
- આયર્ન: હિમોગ્લોબિન બનાવવા માટે આયર્ન ખૂબ જ જરૂરી છે.
- વિટામિન B12: વિટામિન B12 હિમોગ્લોબિનના ઉત્પાદનમાં મદદ કરે છે.
- ફોલિક એસિડ: ફોલિક એસિડ પણ હિમોગ્લોબિનના ઉત્પાદનમાં મહત્વનો ભાગ ભજવે છે.
લાલ રક્તકણોનું આયુષ્ય:
લાલ રક્તકણોનું આયુષ્ય લગભગ 120 દિવસનું હોય છે. પછી તેઓ નાશ પામે છે અને નવા લાલ રક્તકણો બને છે.
શ્વેત રક્તકણોના વિવિધ પ્રકારો
શ્વેત રક્તકણો (White Blood Cells અથવા WBCs) આપણા શરીરના રક્ષક છે. તેઓ વિવિધ પ્રકારના હોય છે અને દરેક પ્રકારનું કામ અલગ અલગ હોય છે. આવો જોઈએ શ્વેત રક્તકણોના વિવિધ પ્રકારો વિશે.
શ્વેત રક્તકણોના મુખ્ય પ્રકારો
શ્વેત રક્તકણોને મુખ્યત્વે બે જૂથમાં વહેંચી શકાય છે:
- ગ્રેન્યુલોસાઇટ્સ: આ શ્વેત રક્તકણોમાં દાણા જેવા કણો હોય છે.
- ન્યુટ્રોફિલ્સ: આ સૌથી સામાન્ય પ્રકારના ગ્રેન્યુલોસાઇટ્સ છે. તેઓ બેક્ટેરિયા અને ફૂગ સામે લડવાનું કામ કરે છે.
- ઇઓસિનોફિલ્સ: આ શ્વેત રક્તકણો એલર્જી અને પરોપજીવી ચેપ સામે લડવાનું કામ કરે છે.
- બેસોફિલ્સ: આ શ્વેત રક્તકણો એલર્જીક પ્રતિક્રિયાઓમાં ભાગ લે છે અને હિસ્ટામિન જેવા રસાયણો છોડે છે.
- એગ્રેન્યુલોસાઇટ્સ: આ શ્વેત રક્તકણોમાં દાણા જેવા કણો હોતા નથી.
- લિમ્ફોસાઇટ્સ: આ શ્વેત રક્તકણો રોગપ્રતિકારક શક્તિ માટે ખૂબ જ મહત્વના છે. તેઓ વિવિધ પ્રકારના હોય છે જેમ કે T લિમ્ફોસાઇટ્સ અને B લિમ્ફોસાઇટ્સ.
- મોનોસાઇટ્સ: આ શ્વેત રક્તકણો શરીરમાં કોષોને ખાઈ જાય છે અને બેક્ટેરિયા અને વાયરસ સામે લડવાનું કામ કરે છે.
શ્વેત રક્તકણોનું કામ
- રોગપ્રતિકારક શક્તિ: શ્વેત રક્તકણો શરીરને રોગોથી રક્ષણ આપવાનું કામ કરે છે. તેઓ બેક્ટેરિયા, વાયરસ, ફૂગ અને અન્ય વિદેશી કણો સામે લડે છે.
- કોષોને ખાઈ જવું: મોનોસાઇટ્સ જેવા કેટલાક શ્વેત રક્તકણો શરીરમાં મૃત કોષો અને બેક્ટેરિયાને ખાઈ જાય છે.
- એન્ટિબોડી બનાવવું: B લિમ્ફોસાઇટ્સ એન્ટિબોડી નામના પ્રોટીન બનાવે છે જે વિદેશી કણોને જોડી રાખે છે અને તેમને નાશ કરવામાં મદદ કરે છે.
શ્વેત રક્તકણોની સંખ્યામાં ફેરફાર
જ્યારે આપણને કોઈ ચેપ લાગે છે ત્યારે શ્વેત રક્તકણોની સંખ્યા વધી જાય છે. શ્વેત રક્તકણોની સંખ્યામાં ફેરફાર થવાના ઘણા કારણો હોઈ શકે છે જેમ કે ચેપ, એલર્જી, કેન્સર અને અન્ય સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ.
કમ્પ્લીટ બ્લડ કાઉન્ટ (CBC) એટલે શું?
કમ્પ્લીટ બ્લડ કાઉન્ટ (CBC) એ એક પ્રકારની લેબોરેટરી ટેસ્ટ છે જે આપણા શરીરમાં રહેલા લોહીની તપાસ કરવા માટે કરવામાં આવે છે. આ ટેસ્ટમાં આપણા લોહીમાં રહેલા વિવિધ પ્રકારના રક્તકણોની સંખ્યા અને તેમના કદને માપવામાં આવે છે.
CBC ટેસ્ટ શા માટે કરવામાં આવે છે?
- ચેપ: શરીરમાં કોઈ ચેપ હોય તો શ્વેત રક્તકણોની સંખ્યામાં વધારો થઈ શકે છે.
- એનિમિયા: જો શરીરમાં લાલ રક્તકણોની સંખ્યા ઓછી હોય તો એનિમિયા થઈ શકે છે.
- કેન્સર: કેટલાક પ્રકારના કેન્સરમાં રક્તકણોની સંખ્યામાં ફેરફાર થઈ શકે છે.
- લોહીના ઓર્ડર: જેમ કે લ્યુકેમિયા, લિમ્ફોમા વગેરે.
- દવાઓની આડઅસર: કેટલીક દવાઓ લોહીના કોષોને અસર કરી શકે છે.
CBC ટેસ્ટમાં શું માપવામાં આવે છે?
- લાલ રક્તકણો (RBC): ઓક્સિજન વહન કરવા માટે જવાબદાર.
- શ્વેત રક્તકણો (WBC): શરીરને રોગોથી રક્ષણ આપવા માટે જવાબદાર.
- પ્લેટલેટ્સ: લોહી ગંઠાવામાં મદદ કરે છે.
- હિમોગ્લોબિન: લાલ રક્તકણોમાં રહેતું એક પ્રોટીન જે ઓક્સિજન વહન કરે છે.
- હેમેટોક્રિટ: લોહીમાં લાલ રક્તકણોનો હિસ્સો.
- મીન કોર્પસ્ક્યુલર વોલ્યુમ (MCV): લાલ રક્તકણોનું કદ.
- મીન કોર્પસ્ક્યુલર હિમોગ્લોબિન (MCH): એક લાલ રક્તકણમાં હિમોગ્લોબિનની માત્રા.
- મીન કોર્પસ્ક્યુલર હિમોગ્લોબિન કોન્સન્ટ્રેશન (MCHC): એક લાલ રક્તકણમાં હિમોગ્લોબિનની સાંદ્રતા.
CBC ટેસ્ટ કેવી રીતે કરવામાં આવે છે?
CBC ટેસ્ટ માટે નાની સોય વડે નસમાંથી થોડું લોહી લેવામાં આવે છે. આ પ્રક્રિયા સામાન્ય રીતે થોડી સેકંડોમાં પૂરી થાય છે.
CBC ટેસ્ટના પરિણામો શું સૂચવે છે?
CBC ટેસ્ટના પરિણામો ડૉક્ટરને આપણા શરીરની સ્વાસ્થ્યની સ્થિતિ વિશે ઘણી બધી માહિતી આપે છે. ઉદાહરણ તરીકે, જો લાલ રક્તકણોની સંખ્યા ઓછી હોય તો તે એનિમિયા સૂચવી શકે છે. જો શ્વેત રક્તકણોની સંખ્યા વધુ હોય તો તે ચેપ સૂચવી શકે છે.
મહત્વની નોંધ: CBC ટેસ્ટના પરિણામોને ડૉક્ટર જ સમજી શકે છે. જો તમને CBC ટેસ્ટ કરાવવામાં આવ્યો હોય તો પરિણામો વિશે તમારા ડૉક્ટર સાથે વાત કરો.
સામાન્ય રક્ત સ્તર શું છે?
સામાન્ય રક્ત સ્તર એ શરીરમાં રહેલું રક્તનું એક સ્વસ્થ અને સામાન્ય પ્રમાણ છે. આ પ્રમાણ વ્યક્તિના વજન, ઉંમર અને અન્ય સ્વાસ્થ્ય પરિબળો પર આધારિત હોય છે.
શા માટે સામાન્ય રક્ત સ્તર જાણવું જરૂરી છે?
- રોગોની શોધ: રક્તમાં લાલ રક્તકણો, સફેદ રક્તકણો અને પ્લેટલેટ્સ જેવા વિવિધ પ્રકારના કોષો હોય છે. આ કોષોની સંખ્યામાં થતા ફેરફારોથી વિવિધ રોગો, જેમ કે એનિમિયા, લ્યુકેમિયા, અને લોહી ગંઠાવાની સમસ્યાઓ થઈ શકે છે.
- દવાઓની અસર: કેટલીક દવાઓ રક્ત સ્તરને અસર કરી શકે છે. આથી, દવા લેતી વખતે રક્ત સ્તરની નિયમિત તપાસ કરવી જરૂરી છે.
- શરીરની કાર્યક્ષમતા: રક્ત શરીરમાં ઓક્સિજન અને પોષક તત્વોનું પરિવહન કરે છે અને કચરાને દૂર કરે છે. સામાન્ય રક્ત સ્તર સુનિશ્ચિત કરે છે કે આ કાર્યો સારી રીતે થાય છે.
સામાન્ય રક્ત સ્તરને કેવી રીતે માપવામાં આવે છે?
રક્ત સ્તરને માપવા માટે સામાન્ય રીતે કમ્પ્લીટ બ્લડ કાઉન્ટ (CBC) ટેસ્ટ કરવામાં આવે છે. આ ટેસ્ટમાં રક્તના નમૂનામાંથી લાલ રક્તકણો, સફેદ રક્તકણો, પ્લેટલેટ્સ અને હિમોગ્લોબિનનું પ્રમાણ માપવામાં આવે છે.
સામાન્ય રક્ત સ્તરને કેવી રીતે જાળવી શકાય?
- આરોગ્યપ્રદ આહાર: લોહતત્વથી ભરપૂર ખોરાક, જેમ કે પાલક, ચણા, અને માંસ ખાઓ.
- વ્યાયામ: નિયમિત વ્યાયામ કરવાથી રક્ત પરિભ્રમણ સુધરે છે.
- પૂરતો આરામ: પૂરતી ઊંઘ લેવી અને તણાવ ઓછો કરવો.
- ડૉક્ટરની સલાહ: જો તમને કોઈ સ્વાસ્થ્ય સમસ્યા હોય તો તમારા ડૉક્ટરની સલાહ લો.
મહત્વની નોંધ:
- સામાન્ય રક્ત સ્તરની રેન્જ લેબોરેટરી અને વ્યક્તિના સ્વાસ્થ્ય પર આધારિત હોઈ શકે છે.
લોહીના કાર્યો: શરીરનું પ્રવાહી સોનું
લોહી, આપણા શરીરમાં પ્રવાહી સ્વરૂપમાં રહેલું એક અત્યંત મહત્વનું પદાર્થ છે. તેને શરીરનું પ્રવાહી સોનું પણ કહેવાય છે. લોહી શરીરના વિવિધ અંગો અને પેશીઓમાં ઓક્સિજન અને પોષક તત્વો પહોંચાડવાનું અને કચરાને દૂર કરવાનું કામ કરે છે.
લોહીના મુખ્ય કાર્યો:
- ઓક્સિજનનું પરિવહન: ફેફસાંમાંથી શરીરના તમામ કોષો સુધી ઓક્સિજન પહોંચાડવાનું કામ લોહી કરે છે.
- કાર્બન ડાયોક્સાઇડનું પરિવહન: શરીરના કોષોમાંથી ઉત્પન્ન થતો કાર્બન ડાયોક્સાઇડને ફેફસાં સુધી લઈ જવાનું કામ લોહી કરે છે.
- પોષક તત્વોનું પરિવહન: ખોરાકમાંથી મળતા પોષક તત્વો, જેમ કે ગ્લુકોઝ, એમિનો એસિડ્સ અને ચરબી, લોહી દ્વારા શરીરના વિવિધ ભાગોમાં પહોંચાડવામાં આવે છે.
- કચરાનું પરિવહન: શરીરના કોષોમાંથી ઉત્પન્ન થતો કચરો, જેમ કે યુરિયા અને યુરિક એસિડ, લોહી દ્વારા કિડની અને લીવર સુધી લઈ જવામાં આવે છે, જ્યાંથી તે શરીરમાંથી બહાર કાઢવામાં આવે છે.
- હોર્મોન્સનું પરિવહન: ગ્રંથિઓ દ્વારા ઉત્પન્ન થતા હોર્મોન્સને શરીરના વિવિધ ભાગોમાં પહોંચાડવાનું કામ લોહી કરે છે.
- રોગપ્રતિકારક શક્તિ: લોહીમાં રહેલા સફેદ રક્તકણો શરીરને રોગોથી બચાવવામાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવે છે.
- શરીરનું તાપમાન જાળવવું: લોહી શરીરના તાપમાનને સમાન રાખવામાં મદદ કરે છે.
- ઘાને મટાડવો: ઘા થાય ત્યારે લોહી ગંઠાઈને ઘાને ઢાંકી દે છે અને રક્તસ્ત્રાવ બંધ કરે છે.
લોહીના ઘટકો:
લોહીમાં મુખ્યત્વે ત્રણ ઘટકો હોય છે:
- પ્લાઝ્મા: લોહીનો પ્રવાહી ભાગ જેમાં પાણી, પ્રોટીન, ખનિજ અને અન્ય પદાર્થો હોય છે.
- લાલ રક્તકણો: ઓક્સિજનનું પરિવહન કરવાનું કામ કરે છે.
- સફેદ રક્તકણો: શરીરને રોગોથી બચાવવાનું કામ કરે છે.
- પ્લેટલેટ્સ: ઘા થાય ત્યારે લોહી ગંઠાઈ જાય તે માટે જવાબદાર હોય છે.
લોહી સંબંધિત રોગો
લોહી આપણા શરીરનું એક મહત્વનું અંગ છે. જ્યારે લોહીમાં કોઈ અસામાન્યતા થાય છે ત્યારે વિવિધ પ્રકારના રોગો થઈ શકે છે. આવા રોગોને લોહી સંબંધિત રોગો કહેવાય છે.
લોહી સંબંધિત રોગોના મુખ્ય પ્રકારો:
- એનિમિયા: આ રોગમાં લોહીમાં લાલ રક્તકણો અથવા હિમોગ્લોબિનની માત્રા ઓછી હોય છે. જેના કારણે શરીરના કોષોને પૂરતો ઓક્સિજન મળતો નથી.
- લ્યુકેમિયા: આ એક પ્રકારનો કેન્સર છે જેમાં સફેદ રક્તકણો અસામાન્ય રીતે વધી જાય છે.
- થેલેસેમિયા: આ એક આનુવંશિક રોગ છે જેમાં હિમોગ્લોબિન બનવાની પ્રક્રિયામાં ખામી હોય છે.
- હિમોફિલિયા: આ રોગમાં લોહી ગંઠાવાની ક્ષમતા ઓછી હોય છે.
- પોલિસિથેમિયા: આ રોગમાં લોહીમાં લાલ રક્તકણોની સંખ્યા વધી જાય છે.
- સિકલ સેલ એનિમિયા: આ એક આનુવંશિક રોગ છે જેમાં લાલ રક્તકણો અસામાન્ય આકારના હોય છે.
લોહી સંબંધિત રોગોના લક્ષણો:
લોહી સંબંધિત રોગોના લક્ષણો રોગના પ્રકાર અને ગંભીરતા પર આધારિત હોય છે. કેટલાક સામાન્ય લક્ષણોમાં થાક, ચક્કર આવવા, શ્વાસ ચઢવો, પીળાશ, ઘા ધીમે ધીમે મટાડવો વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.
લોહી સંબંધિત રોગોના કારણો:
લોહી સંબંધિત રોગોના ઘણા કારણો હોઈ શકે છે જેમાં આનુવંશિકતા, પોષણની ઉણપ, રોગપ્રતિકારક શક્તિની સમસ્યાઓ, કેટલીક દવાઓની આડઅસરો વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.
લોહી સંબંધિત રોગોનું નિદાન:
લોહી સંબંધિત રોગોનું નિદાન કરવા માટે ડૉક્ટર દ્વારા શારીરિક તપાસ, લોહીના નમૂનાની તપાસ અને અન્ય પરીક્ષણો કરવામાં આવે છે.
લોહી સંબંધિત રોગોની સારવાર:
લોહી સંબંધિત રોગોની સારવાર રોગના પ્રકાર અને ગંભીરતા પર આધારિત હોય છે. કેટલાક રોગોની સારવાર માટે દવાઓ, રક્ત પરિવહન, અસ્થિ મજ્જા પ્રત્યારોપણ જેવી સારવારો કરવામાં આવે છે.
મહત્વની નોંધ:
- જો તમને ઉપર જણાવેલા કોઈપણ લક્ષણો દેખાય તો તરત જ ડૉક્ટરની સલાહ લો.
- નિયમિત તબીબી તપાસ કરાવવી જરૂરી છે.
- સ્વસ્થ આહાર લેવો અને નિયમિત વ્યાયામ કરવો.
લોહી ગંઠાવાની પ્રક્રિયા: એક જટિલ તબક્કાવાર પ્રક્રિયા
લોહી ગંઠાવાની પ્રક્રિયા એ શરીરની એક જટિલ અને મહત્વપૂર્ણ પ્રક્રિયા છે. જ્યારે આપણને ક્યાંક ઈજા થાય છે ત્યારે લોહી વહેવા લાગે છે. આ રક્તસ્ત્રાવને રોકવા માટે આપણા શરીરમાં એક કુદરતી પ્રક્રિયા શરૂ થાય છે, જેને લોહી ગંઠાવાની પ્રક્રિયા કહેવાય છે.
લોહી ગંઠાવાની પ્રક્રિયાના મુખ્ય તબક્કાઓ:
- રક્ત વાહિનીઓનું સંકોચન: ઈજા થતાંની સાથે જ રક્તવાહિનીઓ સંકોચાય છે. આનાથી રક્તસ્ત્રાવ ધીમો પડી જાય છે.
- પ્લેટલેટ્સનું એકઠું થવું: પ્લેટલેટ્સ નાના કોષો છે જે ઈજાગ્રસ્ત સ્થળે એકઠા થઈને પ્લગ બનાવે છે. આ પ્લગ રક્તસ્ત્રાવને વધુ ફેલાતો અટકાવે છે.
- ફાઇબ્રિન જાળું બનવું: પ્લેટલેટ્સના એકઠા થવાની સાથે સાથે લોહીમાં રહેલા પ્રોટીન ફાઇબ્રિનોજન ફાઇબ્રિનમાં ફેરવાવા લાગે છે. આ ફાઇબ્રિન એક જાળ જેવું બને છે જે પ્લેટલેટ્સને વધુ મજબૂત રીતે એકબીજા સાથે જોડી દે છે અને લોહીનો ગઠ્ઠો બનાવે છે.
- ગઠ્ઠાનું મજબૂત થવું: થોડા સમય પછી આ ગઠ્ઠો મજબૂત થઈ જાય છે અને ઈજાગ્રસ્ત સ્થળે એક ઢાળ બનાવે છે. આ ઢાળ ઈજાને ઢાંકી દે છે અને રક્તસ્ત્રાવ બંધ કરે છે.
- ગઠ્ઠાનું વિઘટન: જ્યારે ઈજા મટી જાય છે ત્યારે આ ગઠ્ઠો ધીમે ધીમે વિઘટિત થઈ જાય છે.
લોહી ગંઠાવાની પ્રક્રિયામાં સામેલ મુખ્ય પરિબળો:
- પ્લેટલેટ્સ: આ નાના કોષો લોહી ગંઠાવામાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવે છે.
- ફાઇબ્રિનોજન: આ પ્રોટીન ફાઇબ્રિનમાં ફેરવાઈને લોહીનો ગઠ્ઠો બનાવે છે.
- વિટામિન K: આ વિટામિન લોહી ગંઠાવાની પ્રક્રિયામાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવે છે.
- કેલ્શિયમ: કેલ્શિયમ પણ લોહી ગંઠાવાની પ્રક્રિયામાં મહત્વનું ખનિજ છે.
લોહી ગંઠાવાની પ્રક્રિયાના વિકારો:
જો આ પ્રક્રિયામાં કોઈ ખામી હોય તો લોહી ગંઠાવાની સમસ્યાઓ થઈ શકે છે. જેમ કે:
- હિમોફિલિયા: આ એક આનુવંશિક રોગ છે જેમાં લોહી ગંઠાવાની ક્ષમતા ઓછી હોય છે.
- લોહી ગંઠાવાની બીજી કેટલીક સમસ્યાઓ: કેટલીકવાર લોહી અતિશય ગંઠાય છે, જેના કારણે રક્તવાહિનીઓ બંધ થઈ શકે છે.
મહત્વની નોંધ:
- લોહી ગંઠાવાની પ્રક્રિયા શરીર માટે ખૂબ જ મહત્વની છે.
- જો તમને લોહી ગંઠાવા સંબંધિત કોઈ સમસ્યા હોય તો તરત જ ડૉક્ટરની સલાહ લો.
શરીરમાં કેટલા ટકા લોહી હોવું જોઈએ?
શરીરમાં કેટલા ટકા લોહી હોવું જોઈએ એવો કોઈ ચોક્કસ જવાબ નથી. કારણ કે વ્યક્તિના વજન, ઉંમર, લિંગ અને અન્ય સ્વાસ્થ્ય પરિબળો અનુસાર લોહીનું પ્રમાણ બદલાતું રહે છે.
સામાન્ય રીતે:
- એક પુખ્ત વ્યક્તિના શરીરના વજનના લગભગ 7-8% જેટલું લોહી હોય છે.
- નવજાત શિશુમાં શરીરના વજનના લગભગ 8-9% જેટલું લોહી હોય છે.
મહત્વનું:
- આ માત્ર એક અંદાજિત આંકડો છે.
- દરેક વ્યક્તિ માટે લોહીનું પ્રમાણ અલગ અલગ હોઈ શકે છે.
- શરીરમાં લોહીનું પ્રમાણ ઘણા પરિબળો જેવા કે,
- પાણીનું પ્રમાણ,
- કસરત,
- આહાર,
- રોગો વગેરે પર આધારિત હોય છે.
શા માટે લોહીનું પ્રમાણ જાણવું જરૂરી છે?
- રોગોનું નિદાન: લોહીનું પ્રમાણ ઓછું કે વધુ હોય તો તે કોઈ રોગનું લક્ષણ હોઈ શકે છે.
- દવાઓની અસર: કેટલીક દવાઓ લોહીના પ્રમાણને અસર કરી શકે છે.
- શરીરની કાર્યક્ષમતા: લોહી શરીરમાં ઓક્સિજન અને પોષક તત્વોનું પરિવહન કરે છે અને કચરાને દૂર કરે છે. જો લોહીનું પ્રમાણ ઓછું હશે તો આ કાર્યો યોગ્ય રીતે થઈ શકશે નહીં.
લોહીનું પ્રમાણ કેવી રીતે માપવામાં આવે છે?
લોહીનું પ્રમાણ માપવા માટે સામાન્ય રીતે કમ્પ્લીટ બ્લડ કાઉન્ટ (CBC) ટેસ્ટ કરવામાં આવે છે. આ ટેસ્ટમાં રક્તના નમૂનામાંથી લાલ રક્તકણો, સફેદ રક્તકણો, પ્લેટલેટ્સ અને હિમોગ્લોબિનનું પ્રમાણ માપવામાં આવે છે.
મહત્વની નોંધ:
- આ માહિતી માત્ર સામાન્ય જ્ઞાન માટે છે અને તે કોઈપણ પ્રકારની તબીબી સલાહને બદલી શકતી નથી. કોઈપણ સ્વાસ્થ્ય સંબંધિત સમસ્યા માટે તમારા ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જરૂરી છે.
