યુરિનરી ટ્રેક્ટ ઇન્ફેક્શન (UTI)

યુરિનરી ટ્રેક્ટ ઇન્ફેક્શન (UTI) શું છે?

યુરિનરી ટ્રેક્ટ ઇન્ફેક્શન (Urinary Tract Infection – UTI) એ પેશાબની સિસ્ટમના કોઈપણ ભાગમાં થતો ચેપ છે. આ સિસ્ટમમાં કિડની (મૂત્રપિંડ), મૂત્રવાહિની (ureters – કિડનીથી મૂત્રાશય સુધી પેશાબ લઈ જતી નળીઓ), મૂત્રાશય (bladder – જ્યાં પેશાબનો સંગ્રહ થાય છે) અને મૂત્રમાર્ગ (urethra – મૂત્રાશયમાંથી પેશાબને શરીરની બહાર કાઢતી નળી) નો સમાવેશ થાય છે.

મુખ્ય મુદ્દાઓ:

1. ચેપનું કારણ: મોટાભાગના UTI બેક્ટેરિયા દ્વારા થાય છે, ખાસ કરીને એસ્ચેરીચીયા કોલી (E. coli) નામના બેક્ટેરિયા, જે સામાન્ય રીતે આંતરડામાં જોવા મળે છે. આ બેક્ટેરિયા મૂત્રમાર્ગ દ્વારા પેશાબની સિસ્ટમમાં પ્રવેશી શકે છે અને ચેપ લગાવી શકે છે.
2. કોને વધુ જોખમ: UTI કોઈને પણ થઈ શકે છે, પરંતુ સ્ત્રીઓમાં તે વધુ સામાન્ય છે કારણ કે તેમનો મૂત્રમાર્ગ પુરુષો કરતાં ટૂંકો હોય છે, જેનાથી બેક્ટેરિયા મૂત્રાશય સુધી સરળતાથી પહોંચી શકે છે.
3. પ્રકાર:
   • મૂત્રાશયનો ચેપ (Cystitis): આ સૌથી સામાન્ય પ્રકારનો UTI છે.
   • મૂત્રમાર્ગનો ચેપ (Urethritis): આ મૂત્રમાર્ગની બળતરા છે.
   • કિડનીનો ચેપ (Pyelonephritis): આ એક ગંભીર સ્થિતિ છે જે ત્યારે થાય છે જ્યારે ચેપ કિડની સુધી ફેલાય છે.
4. લક્ષણો: UTI ના લક્ષણો ચેપ ક્યાં લાગ્યો છે અને કેટલો ગંભીર છે તેના પર આધાર રાખે છે. સામાન્ય લક્ષણોમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:
   • પેશાબ કરતી વખતે બળતરા અથવા દુખાવો થવો.
   • વારંવાર પેશાબ લાગવો, પરંતુ ઓછી માત્રામાં આવવો.
   • પેટના નીચેના ભાગમાં (પેડુમાં) દુખાવો અથવા દબાણ અનુભવવું.
   • પેશાબ વાદળછાયું, ઘાટા રંગનું અથવા તીવ્ર ગંધવાળું હોવું.
   • પેશાબમાં લોહી આવવું (hematuria).
   • થાક લાગવો અથવા અસ્વસ્થતા અનુભવવી.
   • જો ચેપ કિડની સુધી ફેલાયો હોય, તો તાવ, ઠંડી લાગવી, પીઠના ભાગમાં દુખાવો, ઉબકા અને ઉલટી જેવા લક્ષણો દેખાઈ શકે છે.
5. સારવાર: UTI ની સારવાર સામાન્ય રીતે એન્ટિબાયોટિક દવાઓ દ્વારા કરવામાં આવે છે. ડૉક્ટર લક્ષણો અને ચેપની ગંભીરતાના આધારે યોગ્ય દવા અને સારવારનો સમયગાળો નક્કી કરે છે. પુષ્કળ પાણી પીવું અને ડૉક્ટરની સલાહ મુજબ દવાઓનો કોર્સ પૂરો કરવો ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે, ભલે લક્ષણો વહેલા દૂર થઈ જાય.

જો તમને UTI ના લક્ષણો દેખાય, તો તરત જ ડૉક્ટરનો સંપર્ક કરવો જરૂરી છે જેથી યોગ્ય નિદાન અને સારવાર થઈ શકે.

યુરિનરી ટ્રેક્ટ ઇન્ફેક્શન (UTI) થવાના કારણો શું છે?

યુરિનરી ટ્રેક્ટ ઇન્ફેક્શન (UTI) મુખ્યત્વે બેક્ટેરિયાના કારણે થાય છે, પરંતુ કેટલાક અન્ય પરિબળો પણ તેના થવામાં ફાળો આપી શકે છે. અહીં તેના મુખ્ય કારણો છે:

1. બેક્ટેરિયાનો પ્રવેશ: મોટાભાગના UTI માટે જવાબદાર મુખ્ય બેક્ટેરિયા એસ્ચેરીચીયા કોલી (E. coli) છે, જે સામાન્ય રીતે મળાશય (આંતરડા) માં જોવા મળે છે. આ બેક્ટેરિયા ગુદામાર્ગમાંથી મૂત્રમાર્ગ (urethra) માં પ્રવેશી શકે છે અને ત્યાંથી ઉપર મૂત્રાશય અને ક્યારેક કિડની સુધી પહોંચી શકે છે.
2. સ્ત્રી શરીરરચના: સ્ત્રીઓમાં UTI થવાનું જોખમ પુરુષો કરતાં વધુ હોય છે કારણ કે:
   • ટૂંકો મૂત્રમાર્ગ: સ્ત્રીઓનો મૂત્રમાર્ગ પુરુષો કરતાં ઘણો ટૂંકો હોય છે, તેથી બેક્ટેરિયા માટે મૂત્રાશય સુધી પહોંચવું સરળ બને છે.
   • મૂત્રમાર્ગ અને ગુદામાર્ગની નિકટતા: સ્ત્રીઓમાં મૂત્રમાર્ગ ગુદામાર્ગની નજીક હોય છે, જે મળાશયના બેક્ટેરિયાને મૂત્રમાર્ગમાં પ્રવેશવાની શક્યતા વધારે છે.
3. જાતીય સંભોગ: જાતીય પ્રવૃત્તિ દરમિયાન બેક્ટેરિયા મૂત્રમાર્ગમાં ધકેલાઈ શકે છે.
4. અમુક પ્રકારના જન્મ નિયંત્રણ: સ્ત્રીઓમાં, ડાયાફ્રામ અથવા શુક્રાણુનાશક (spermicide) નો ઉપયોગ UTI નું જોખમ વધારી શકે છે.
5. મેનોપોઝ (રજોનિવૃત્તિ): મેનોપોઝ પછી એસ્ટ્રોજન હોર્મોનમાં ઘટાડો થવાને કારણે યોનિ અને મૂત્રમાર્ગના વાતાવરણમાં ફેરફાર આવે છે, જે UTI થવાની શક્યતા વધારી શકે છે.
6. પેશાબના પ્રવાહમાં અવરોધ:
   • કિડનીની પથરી: પથરી પેશાબના માર્ગને અવરોધી શકે છે.
   • પ્રોસ્ટેટ ગ્રંથિનું મોટું થવું (પુરુષોમાં): આનાથી મૂત્રાશય પૂરેપૂરું ખાલી થતું નથી, અને બાકી રહેલો પેશાબ બેક્ટેરિયાના વિકાસ માટે અનુકૂળ બને છે.
7. નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ: ડાયાબિટીસ જેવી બીમારીઓ અથવા અમુક દવાઓ (જેમ કે કેન્સરની સારવારમાં વપરાતી) રોગપ્રતિકારક શક્તિને નબળી પાડી શકે છે, જેનાથી ચેપ સામે લડવાની શરીરની ક્ષમતા ઘટે છે.
8. મૂત્રનળી (Urinary Catheter) નો ઉપયોગ: જે લોકો પેશાબ કરવા માટે કેથેટર (નળી) નો ઉપયોગ કરે છે, તેમને UTI થવાનું જોખમ વધારે હોય છે કારણ કે નળી દ્વારા બેક્ટેરિયા સીધા મૂત્રાશયમાં પ્રવેશી શકે છે.
9. મૂત્રાશય સંપૂર્ણપણે ખાલી ન થવું: કોઈપણ કારણસર જો મૂત્રાશય સંપૂર્ણપણે ખાલી ન થાય, તો બાકી રહેલા પેશાબમાં બેક્ટેરિયાનો વિકાસ થઈ શકે છે.
10. અસ્વચ્છતા: શૌચાલય ગયા પછી યોગ્ય રીતે સફાઈ ન કરવાથી પણ બેક્ટેરિયા ફેલાઈ શકે છે.

આ મુખ્ય કારણો છે જેના લીધે યુરિનરી ટ્રેક્ટ ઇન્ફેક્શન થઈ શકે છે.

યુરિનરી ટ્રેક્ટ ઇન્ફેક્શન (UTI) ના ચિહ્નો અને લક્ષણો શું છે?

યુરિનરી ટ્રેક્ટ ઇન્ફેક્શન (UTI), જેને સામાન્ય રીતે પેશાબની નળીનું ચેપ કહેવામાં આવે છે, તે મૂત્રમાર્ગ, મૂત્રાશય, મૂત્રવાહિનીઓ અથવા કિડનીને અસર કરી શકે છે. તેના ચિહ્નો અને લક્ષણો ચેપના સ્થાન અને વ્યક્તિગત સંજોગોના આધારે બદલાઈ શકે છે, પરંતુ કેટલાક સામાન્ય લક્ષણો નીચે મુજબ છે:

સામાન્ય લક્ષણો:

• વારંવાર પેશાબ કરવાની જરૂરિયાત: સામાન્ય કરતાં વધુ વખત પેશાબ કરવાની તીવ્ર ઇચ્છા થવી.
• પેશાબ કરતી વખતે બળતરા અથવા દુખાવો (Dysuria): પેશાબ કરતી વખતે તીવ્ર પીડા, બળતરા અથવા ડંખ મારવો.
• થોડો થોડો પેશાબ આવવો: એક સમયે ખૂબ ઓછો પેશાબ થવો, ભલે તમને વારંવાર જવાની જરૂરિયાત લાગે.
• પેશાબમાં ડહોળાપણું: પેશાબ સામાન્ય કરતાં વધુ ધૂંધળો અથવા વાદળછાયો દેખાઈ શકે છે.
• પેશાબમાં તીવ્ર ગંધ: પેશાબમાં અસામાન્ય રીતે તીવ્ર અથવા દુર્ગંધ આવવી.
• પેશાબમાં લોહી (Hematuria): પેશાબમાં ગુલાબી, લાલ અથવા કોફી રંગનું લોહી દેખાવું.
• પેટના નીચેના ભાગમાં અથવા પીઠના નીચેના ભાગમાં દુખાવો અથવા દબાણ: મૂત્રાશય અથવા કિડનીના વિસ્તારમાં દુખાવો અથવા ભારેપણું લાગવું.
• થાક અથવા નબળાઈ: સામાન્ય કરતાં વધુ થાક અથવા નબળાઈ અનુભવવી.

જો ચેપ કિડની સુધી ફેલાય તો દેખાતા ગંભીર લક્ષણો:

• તીવ્ર પીઠનો દુખાવો (સામાન્ય રીતે એક બાજુએ): પાંસળીની નીચે પાછળના ભાગમાં તીવ્ર અને સતત દુખાવો થવો.
• ઉંચો તાવ (High fever): 101°F (38.3°C) થી વધુ તાવ આવવો.
• ઠંડી લાગવી (Chills): ધ્રુજારી સાથે ઠંડી લાગવી.
• ઉબકા અને ઉલટી (Nausea and vomiting): પેટમાં ગડબડ થવી અને ઉલટી થવી.

વૃદ્ધોમાં જોવા મળતા અસામાન્ય લક્ષણો:

વૃદ્ધોમાં UTI ના લક્ષણો વધુ અસ્પષ્ટ હોઈ શકે છે અને તેમાં નીચેનાનો સમાવેશ થઈ શકે છે:

• માનસિક મૂંઝવણ અથવા ગભરાટ (Confusion or delirium)
• ચક્કર આવવા (Dizziness)
• પડવું (Falls)
• અચાનક વર્તનમાં ફેરફાર
• પેશાબને નિયંત્રિત કરવામાં મુશ્કેલી (Incontinence)

જો તમને યુરિનરી ટ્રેક્ટ ઇન્ફેક્શનના કોઈ પણ લક્ષણો જણાય તો તાત્કાલિક ડૉક્ટરની સલાહ લેવી મહત્વપૂર્ણ છે જેથી યોગ્ય નિદાન અને સારવાર થઈ શકે. સારવાર ન કરવામાં આવે તો, UTI ગંભીર બની શકે છે, ખાસ કરીને જો ચેપ કિડની સુધી ફેલાય તો.

યુરિનરી ટ્રેક્ટ ઇન્ફેક્શન (UTI) નું જોખમ કોને વધારે છે?

યુરિનરી ટ્રેક્ટ ઇન્ફેક્શન (UTI) નું જોખમ નીચેના લોકોમાં વધારે હોય છે:

સ્ત્રીઓ:

• સ્ત્રીઓની મૂત્રમાર્ગ પુરુષોની તુલનામાં ટૂંકી હોવાથી બેક્ટેરિયાને મૂત્રાશય સુધી પહોંચવામાં સરળતા રહે છે.
• મૂત્રમાર્ગ ગુદાની નજીક હોવાથી મળમાંથી બેક્ટેરિયા મૂત્રમાર્ગમાં પ્રવેશી શકે છે.
• જાતીય પ્રવૃત્તિ દરમિયાન બેક્ટેરિયા મૂત્રમાર્ગમાં પ્રવેશી શકે છે.
• અમુક પ્રકારના ગર્ભનિરોધક (જેમ કે ડાયાફ્રામ અને શુક્રાણુનાશક) UTI નું જોખમ વધારી શકે છે.
• મેનોપોઝ પછી એસ્ટ્રોજનનું સ્તર ઘટવાથી મૂત્રમાર્ગમાં ફેરફારો થાય છે જે ચેપનું જોખમ વધારે છે.
• ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન હોર્મોનલ ફેરફારોને કારણે UTI નું જોખમ વધી શકે છે.
• જે સ્ત્રીઓને અગાઉ UTI થયો હોય તેમને ફરીથી થવાની શક્યતા વધુ હોય છે.

પુરુષો:

• વૃદ્ધ પુરુષોમાં પ્રોસ્ટેટ ગ્રંથિ મોટી થવાથી મૂત્રાશય ખાલી કરવામાં મુશ્કેલી પડે છે, જેના કારણે બેક્ટેરિયા જમા થઈ શકે છે.
• મૂત્રમાર્ગમાં અવરોધ (જેમ કે કિડનીની પથરી) પેશાબના પ્રવાહને અવરોધી શકે છે અને ચેપનું જોખમ વધારે છે.
• મૂત્રમાર્ગમાં કેથેટર દાખલ કરવાથી ચેપ લાગવાનું જોખમ વધે છે.
• ડાયાબિટીસ અને નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ ધરાવતા પુરુષોમાં UTI નું જોખમ વધારે હોય છે.
• ગુદા મૈથુન બેક્ટેરિયાને મૂત્રમાર્ગમાં લાવી શકે છે.

બાળકો:

• જન્મજાત મૂત્રમાર્ગની ખામીઓ ધરાવતા બાળકોમાં UTI નું જોખમ વધારે હોય છે.
• જે બાળકો પેશાબને લાંબા સમય સુધી રોકી રાખે છે તેઓમાં ચેપનું જોખમ વધી શકે છે.
• નબળી સ્વચ્છતા ધરાવતા બાળકોમાં (ખાસ કરીને છોકરીઓમાં જે પાછળથી આગળ તરફ સાફ કરે છે) UTI નું જોખમ વધારે હોય છે.

અન્ય પરિબળો:

• ડાયાબિટીસ ધરાવતા લોકોમાં ચેપ સામે લડવાની શરીરની ક્ષમતા ઓછી હોવાથી UTI નું જોખમ વધારે હોય છે.
• નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ ધરાવતા લોકો (જેમ કે એચઆઈવી/એઇડ્સ અથવા કેન્સરની સારવાર લઈ રહેલા લોકો) માં UTI નું જોખમ વધારે હોય છે.
• કિડનીની પથરી અથવા અન્ય અવરોધો મૂત્રના પ્રવાહને અવરોધી શકે છે અને ચેપનું જોખમ વધારે છે.
• મૂત્રાશયને સંપૂર્ણપણે ખાલી ન કરી શકવાની સ્થિતિમાં UTI નું જોખમ વધી શકે છે.

જો તમને UTI ના લક્ષણો જણાય તો ડૉક્ટરની સલાહ લેવી મહત્વપૂર્ણ છે.

યુરિનરી ટ્રેક્ટ ઇન્ફેક્શન (UTI) કયા રોગો સાથે સંકળાયેલ છે?

યુરિનરી ટ્રેક્ટ ઇન્ફેક્શન (UTI) સીધું કોઈ ચોક્કસ રોગ સાથે સંકળાયેલું નથી, પરંતુ અમુક રોગો અથવા પરિસ્થિતિઓ UTI થવાનું જોખમ વધારી શકે છે અથવા UTI ની ગૂંચવણોમાં ફાળો આપી શકે છે. તેમાંથી કેટલાક નીચે મુજબ છે:

રોગો અને પરિસ્થિતિઓ જે UTI નું જોખમ વધારે છે:

• ડાયાબિટીસ (Diabetes): ડાયાબિટીસ ધરાવતા લોકોમાં રોગપ્રતિકારક શક્તિ નબળી પડી શકે છે અને પેશાબમાં વધુ ગ્લુકોઝ હોવાથી બેક્ટેરિયા માટે અનુકૂળ વાતાવરણ બને છે, જેના કારણે UTI નું જોખમ વધે છે.
• નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ (Weakened Immune System): એચઆઈવી/એઇડ્સ, કેન્સરની સારવાર (જેમ કે કીમોથેરાપી), અંગ પ્રત્યારોપણ પછી દવાઓ લેતા લોકો અથવા અન્ય રોગો જે રોગપ્રતિકારક શક્તિને નબળી પાડે છે તેઓમાં UTI થવાની શક્યતા વધુ હોય છે.
• કિડનીની પથરી (Kidney Stones): કિડનીની પથરી મૂત્રમાર્ગમાં અવરોધ ઊભો કરી શકે છે, જેના કારણે પેશાબનો પ્રવાહ અટકે છે અને બેક્ટેરિયા જમા થઈને ચેપ લગાવી શકે છે.
• પ્રોસ્ટેટની સમસ્યાઓ (Prostate Problems): વૃદ્ધ પુરુષોમાં પ્રોસ્ટેટ ગ્રંથિ મોટી થવાથી (Benign Prostatic Hyperplasia – BPH) મૂત્રાશય સંપૂર્ણપણે ખાલી થઈ શકતું નથી, જેના કારણે બેક્ટેરિયા રહી જાય છે અને ચેપ લાગે છે. પ્રોસ્ટેટાઇટિસ (પ્રોસ્ટેટ ગ્રંથિનો ચેપ) પણ UTI નું કારણ બની શકે છે.
• મૂત્રાશયને સંપૂર્ણપણે ખાલી કરવામાં મુશ્કેલી (Incomplete Bladder Emptying): નર્વને લગતી સમસ્યાઓ (જેમ કે મલ્ટિપલ સ્ક્લેરોસિસ, સ્પાઇનલ કોર્ડ ઇન્જરી) અથવા અન્ય કારણોસર મૂત્રાશય સંપૂર્ણપણે ખાલી ન થઈ શકતું હોય તો UTI નું જોખમ વધે છે.
• મૂત્રમાર્ગની જન્મજાત ખામીઓ (Congenital Urinary Tract Abnormalities): જન્મથી જ મૂત્રમાર્ગની રચનામાં કોઈ ખામી હોય તો પેશાબનો પ્રવાહ અવરોધાઈ શકે છે અને ચેપ લાગવાની શક્યતા વધે છે.
• મૂત્રમાર્ગમાં કેથેટર (Urinary Catheter): જે લોકોને પેશાબ કરવામાં મુશ્કેલી હોય તેઓને કેથેટર દાખલ કરવામાં આવે છે, પરંતુ આ બેક્ટેરિયાને મૂત્રમાર્ગમાં પ્રવેશવાનો માર્ગ આપી શકે છે અને UTI નું કારણ બની શકે છે.
• વેસિકોયુરેટરલ રિફ્લક્સ (Vesicoureteral Reflux – VUR): આ એવી સ્થિતિ છે જેમાં પેશાબ મૂત્રાશયમાંથી પાછો મૂત્રવાહિનીઓમાં અને ક્યારેક કિડનીમાં જાય છે, જેનાથી UTI નું જોખમ વધે છે.

UTI ની ગૂંચવણો જે અન્ય રોગો તરફ દોરી શકે છે (જો સારવાર ન કરવામાં આવે તો):

• પાયલોનેફ્રાઇટિસ (Pyelonephritis): જો UTI ની સારવાર ન કરવામાં આવે તો ચેપ કિડની સુધી ફેલાઈ શકે છે, જેના કારણે તીવ્ર કિડનીનો ચેપ લાગે છે, જે ગંભીર હોઈ શકે છે.
• સેપ્સિસ (Sepsis): દુર્લભ કિસ્સાઓમાં, કિડનીનો ગંભીર ચેપ લોહીમાં ફેલાઈ શકે છે અને સેપ્સિસ જેવી જીવલેણ સ્થિતિનું કારણ બની શકે છે.
• કિડનીને કાયમી નુકસાન (Permanent Kidney Damage): વારંવાર થતા અથવા સારવાર ન કરાયેલા કિડનીના ચેપ કિડનીને કાયમી નુકસાન પહોંચાડી શકે છે.
• ગર્ભાવસ્થામાં ગૂંચવણો (Complications in Pregnancy): ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન UTI ની સારવાર ન કરવામાં આવે તો પ્રિ-ટર્મ ડિલિવરી અથવા ઓછા વજનવાળા બાળકનો જન્મ થવાનું જોખમ વધી શકે છે.

તેથી, UTI સીધું કોઈ ચોક્કસ રોગ નથી, પરંતુ તે અમુક રોગો અને પરિસ્થિતિઓ સાથે સંકળાયેલું છે જે તેનું જોખમ વધારે છે અને જો સારવાર ન કરવામાં આવે તો ગૂંચવણો ઊભી કરી શકે છે. જો તમને UTI ના લક્ષણો જણાય તો ડૉક્ટરની સલાહ લેવી અને યોગ્ય સારવાર કરાવવી મહત્વપૂર્ણ છે.

યુરિનરી ટ્રેક્ટ ઇન્ફેક્શન (UTI) નું નિદાન કેવી રીતે કરવું?

યુરિનરી ટ્રેક્ટ ઇન્ફેક્શન (UTI) નું નિદાન ડૉક્ટર દ્વારા તમારા લક્ષણો અને કેટલાક પરીક્ષણોના આધારે કરવામાં આવે છે. નિદાન પ્રક્રિયામાં સામાન્ય રીતે નીચેના પગલાંઓ શામેલ હોય છે:

1. તબીબી ઇતિહાસ અને લક્ષણોની ચર્ચા (Medical History and Symptom Discussion):

• ડૉક્ટર તમારા તબીબી ઇતિહાસ વિશે પૂછશે, જેમાં તમને અગાઉ ક્યારેય UTI થયો છે કે કેમ, તમારી જાતીય પ્રવૃત્તિ, ગર્ભાવસ્થા (જો લાગુ હોય તો) અને અન્ય કોઈ તબીબી પરિસ્થિતિઓ વિશે માહિતી મેળવશે.
• તેઓ તમારા વર્તમાન લક્ષણો વિશે વિગતવાર પૂછશે, જેમ કે પેશાબ કરતી વખતે દુખાવો, વારંવાર પેશાબ કરવાની જરૂરિયાત, પેશાબમાં ડહોળાપણું, દુર્ગંધ, લોહી વગેરે.

2. શારીરિક તપાસ (Physical Examination):

• સામાન્ય રીતે, UTI ના નિદાન માટે સંપૂર્ણ શારીરિક તપાસ જરૂરી નથી હોતી. જો કે, ડૉક્ટર પેટના નીચેના ભાગમાં અથવા પીઠના નીચેના ભાગમાં દુખાવો તપાસી શકે છે, ખાસ કરીને જો કિડનીના ચેપની શંકા હોય તો.

3. પેશાબની તપાસ (Urine Tests):

પેશાબની તપાસ એ UTI ના નિદાન માટે સૌથી મહત્વપૂર્ણ અને સામાન્ય પરીક્ષણ છે. તેમાં મુખ્યત્વે બે પ્રકારની તપાસ કરવામાં આવે છે:

• યુરિન એનાલિસિસ (Urinalysis): આ તપાસમાં તમારા પેશાબના નમૂનાનું રાસાયણિક, શારીરિક અને સૂક્ષ્મદર્શક સ્તરે વિશ્લેષણ કરવામાં આવે છે. તેમાં નીચેના પરિમાણો તપાસવામાં આવે છે:
  • શ્વેત રક્તકણો (White Blood Cells – WBCs): પેશાબમાં WBC ની હાજરી ચેપ સૂચવે છે.
  • લાલ રક્તકણો (Red Blood Cells – RBCs): પેશાબમાં RBC ની હાજરી લોહી સૂચવે છે.
  • નાઈટ્રાઇટ (Nitrite): અમુક પ્રકારના બેક્ટેરિયા નાઈટ્રેટને નાઈટ્રાઇટમાં ફેરવે છે, તેથી પેશાબમાં નાઈટ્રાઇટની હાજરી ચેપ સૂચવી શકે છે.
  • લ્યુકોસાઇટ એસ્ટરેઝ (Leukocyte Esterase): આ એક ઉત્સેચક છે જે શ્વેત રક્તકણો દ્વારા ઉત્પન્ન થાય છે અને પેશાબમાં તેની હાજરી ચેપ સૂચવે છે.
  • બેક્ટેરિયા (Bacteria): સૂક્ષ્મદર્શક યંત્ર દ્વારા પેશાબમાં બેક્ટેરિયાની હાજરી જોઈ શકાય છે.
• યુરિન કલ્ચર (Urine Culture): જો યુરિન એનાલિસિસમાં ચેપની હાજરી જણાય તો યુરિન કલ્ચર કરવામાં આવી શકે છે. આ તપાસમાં તમારા પેશાબના નમૂનાને એક ખાસ માધ્યમ પર ઉગાડવામાં આવે છે જેથી તેમાં રહેલા બેક્ટેરિયાની ઓળખ થઈ શકે અને તે કઈ એન્ટિબાયોટિક દવાઓ સામે સંવેદનશીલ છે તે જાણી શકાય. આ ગંભીર અથવા વારંવાર થતા UTI માં વધુ ઉપયોગી છે.

4. અન્ય પરીક્ષણો (Other Tests – ભાગ્યે જ જરૂરી):

સામાન્ય રીતે, UTI નું નિદાન પેશાબની તપાસ દ્વારા થઈ જાય છે. જો કે, જટિલ અથવા વારંવાર થતા UTI ના કિસ્સામાં અથવા જો ડૉક્ટરને મૂત્રમાર્ગમાં કોઈ માળખાકીય સમસ્યાની શંકા હોય તો નીચેના પરીક્ષણોની ભલામણ કરી શકાય છે:

• ઇમેજિંગ ટેસ્ટ (Imaging Tests):
  • અલ્ટ્રાસાઉન્ડ (Ultrasound): કિડની અને મૂત્રાશયની તસવીરો મેળવવા માટે.
  • સીટી સ્કેન (CT Scan): મૂત્રમાર્ગની વધુ વિગતવાર તસવીરો મેળવવા માટે.
  • ઇન્ટ્રાવેનસ પાયલોગ્રામ (Intravenous Pyelogram – IVP): આ એક્સ-રે પરીક્ષણ છે જેમાં ડાઈ નાખવામાં આવે છે જેથી મૂત્રમાર્ગ વધુ સ્પષ્ટ દેખાય. (હવે તેનો ઉપયોગ ઓછો થાય છે).
• સિસ્ટોસ્કોપી (Cystoscopy): આ પ્રક્રિયામાં એક પાતળી, લવચીક ટ્યુબ જેમાં કેમેરો જોડાયેલો હોય છે (સિસ્ટોસ્કોપ) તેને મૂત્રમાર્ગ દ્વારા મૂત્રાશયમાં દાખલ કરવામાં આવે છે જેથી મૂત્રાશય અને મૂત્રમાર્ગની અંદરની સપાટીને જોઈ શકાય. આ વારંવાર થતા UTI અથવા મૂત્રમાર્ગમાં કોઈ અસામાન્યતાની શંકા હોય ત્યારે કરવામાં આવે છે.

તમારા લક્ષણો અને તપાસના પરિણામોના આધારે ડૉક્ટર UTI નું નિદાન કરશે અને યોગ્ય સારવાર શરૂ કરશે. જો તમને UTI ના લક્ષણો જણાય તો તાત્કાલિક ડૉક્ટરની સલાહ લેવી મહત્વપૂર્ણ છે.

યુરિનરી ટ્રેક્ટ ઇન્ફેક્શન (UTI) નો સારવાર શું છે?

યુરિનરી ટ્રેક્ટ ઇન્ફેક્શન (UTI) ની સારવાર ચેપની તીવ્રતા અને સ્થાન પર આધાર રાખે છે, પરંતુ સામાન્ય રીતે તેમાં એન્ટિબાયોટિક દવાઓનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. સારવારના મુખ્ય ઉદ્દેશ્યો ચેપને દૂર કરવા, લક્ષણોને રાહત આપવી અને ગૂંચવણોને અટકાવવાનો છે.

સામાન્ય UTI (મૂત્રાશયનો ચેપ – સિસ્ટાઇટિસ) માટે સારવાર:

• એન્ટિબાયોટિક્સ (Antibiotics): મોટાભાગના સામાન્ય UTI ની સારવાર માટે ડૉક્ટર દ્વારા એન્ટિબાયોટિક દવાઓ સૂચવવામાં આવે છે. દવા અને સારવારનો સમયગાળો ચેપના પ્રકાર અને તમારી તબીબી સ્થિતિ પર આધાર રાખે છે. સામાન્ય રીતે સૂચવવામાં આવતી એન્ટિબાયોટિક્સમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:
  • ટ્રાઇમેથોપ્રિમ-સલ્ફામેથોક્સાઝોલ (Trimethoprim-sulfamethoxazole – Bactrim, Septra)
  • નાઇટ્રોફ્યુરેન્ટોઇન (Nitrofurantoin – Macrobid, Macrodantin)
  • સેફાલેક્સીન (Cephalexin – Keflex)
  • સિપ્રોફ્લોક્સાસીન (Ciprofloxacin – Cipro)
  • લેવોફ્લોક્સાસીન (Levofloxacin – Levaquin)
• પીડા નિવારક દવાઓ (Pain Relievers): પેશાબ કરતી વખતે થતી બળતરા અને દુખાવામાં રાહત માટે ડૉક્ટર ફેનાઝોપીરીડીન (Phenazopyridine – Pyridium) જેવી દવા સૂચવી શકે છે. આ દવા પેશાબના રંગને નારંગી કરી શકે છે, જેના વિશે તમારે ચિંતા કરવાની જરૂર નથી.
• પુષ્કળ પ્રમાણમાં પ્રવાહી લેવું (Drinking Plenty of Fluids): પાણી અને અન્ય પ્રવાહી વધુ માત્રામાં પીવાથી પેશાબનું પ્રમાણ વધે છે અને બેક્ટેરિયાને શરીરમાંથી બહાર કાઢવામાં મદદ મળે છે.
• ગરમ શેક (Warm Compress): પેટના નીચેના ભાગમાં ગરમ પાણીની બોટલ અથવા ગરમ શેક કરવાથી દુખાવામાં રાહત મળી શકે છે.
• સંપૂર્ણ સારવારનો કોર્સ પૂરો કરવો (Completing the Full Course of Antibiotics): ભલે તમારા લક્ષણો થોડા દિવસોમાં સુધરી જાય, ડૉક્ટર દ્વારા સૂચવવામાં આવેલ એન્ટિબાયોટિક્સનો સંપૂર્ણ કોર્સ પૂરો કરવો ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે જેથી ચેપ સંપૂર્ણપણે નાબૂદ થઈ જાય અને ફરીથી થવાની શક્યતા ઓછી થાય.

કિડનીના ચેપ (પાયલોનેફ્રાઇટિસ) માટે સારવાર:

કિડનીનો ચેપ સામાન્ય મૂત્રાશયના ચેપ કરતાં વધુ ગંભીર હોય છે અને તેને તાત્કાલિક તબીબી સારવારની જરૂર પડે છે. સારવારમાં સામાન્ય રીતે નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

• હોસ્પિટલમાં દાખલ થવું (Hospitalization): ગંભીર કિડનીના ચેપમાં, ખાસ કરીને જો ઉંચો તાવ, ઉબકા, ઉલટી અથવા ડિહાઇડ્રેશન હોય તો દર્દીને હોસ્પિટલમાં દાખલ કરવાની જરૂર પડી શકે છે.
• ઇન્ટ્રાવેનસ એન્ટિબાયોટિક્સ (Intravenous Antibiotics): હોસ્પિટલમાં નસ દ્વારા એન્ટિબાયોટિક દવાઓ આપવામાં આવે છે.
• ઓરલ એન્ટિબાયોટિક્સ (Oral Antibiotics): હોસ્પિટલમાંથી રજા મળ્યા પછી, ચેપ સંપૂર્ણપણે મટી જાય તે માટે તમારે અમુક અઠવાડિયાઓ સુધી મોં દ્વારા લેવાની એન્ટિબાયોટિક્સનો કોર્સ ચાલુ રાખવો પડી શકે છે.
• પીડા નિવારક દવાઓ (Pain Relievers) અને તાવ માટે દવાઓ (Fever Reducers): દુખાવો અને તાવને નિયંત્રિત કરવા માટે દવાઓ આપવામાં આવી શકે છે.
• પુષ્કળ પ્રમાણમાં પ્રવાહી લેવું (Drinking Plenty of Fluids): ડિહાઇડ્રેશન અટકાવવા અને કિડનીને કાર્ય કરવામાં મદદ કરવા માટે પ્રવાહીનું સેવન મહત્વપૂર્ણ છે.

વારંવાર થતા UTI માટે સારવાર:

જો તમને વારંવાર UTI થતો હોય, તો ડૉક્ટર નિવારક પગલાં અને સારવારની ભલામણ કરી શકે છે, જેમાં નીચેનાનો સમાવેશ થઈ શકે છે:

• ઓછી માત્રામાં લાંબા ગાળા માટે એન્ટિબાયોટિક્સ (Low-dose Long-term Antibiotics): કેટલાક કિસ્સાઓમાં, વારંવાર થતા ચેપને રોકવા માટે લાંબા સમય સુધી ઓછી માત્રામાં એન્ટિબાયોટિક્સ લેવાની સલાહ આપવામાં આવી શકે છે.
• જાતીય પ્રવૃત્તિ પછી એન્ટિબાયોટિક્સ (Antibiotics After Sexual Activity): જો જાતીય પ્રવૃત્તિ UTI નું કારણ બનતી હોય, તો તે પછી એન્ટિબાયોટિકની એક જ ડોઝ લેવાની ભલામણ કરી શકાય છે.
• એસ્ટ્રોજન થેરાપી (Estrogen Therapy): મેનોપોઝ પછી થતા UTI ના કિસ્સામાં, યોનિમાર્ગમાં એસ્ટ્રોજન ક્રીમ લગાવવાથી મદદ મળી શકે છે.
• જીવનશૈલીમાં ફેરફાર (Lifestyle Changes): પુષ્કળ પ્રમાણમાં પાણી પીવું, પેશાબને રોકવું નહીં, જાતીય પ્રવૃત્તિ પહેલાં અને પછી પેશાબ કરવો, અને યોગ્ય સ્વચ્છતા જાળવવી જેવા પગલાં વારંવાર થતા UTI ને રોકવામાં મદદ કરી શકે છે.

મહત્વપૂર્ણ નોંધ:

• ક્યારેય જાતે જ એન્ટિબાયોટિક્સ લેવાનું શરૂ કરશો નહીં. હંમેશા ડૉક્ટરની સલાહ લો અને તેમની સૂચનાઓનું પાલન કરો.
• એન્ટિબાયોટિક્સનો સંપૂર્ણ કોર્સ પૂરો કરવો ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે, ભલે તમારા લક્ષણો વહેલા સુધરી જાય. અધૂરી સારવારથી ચેપ ફરીથી થઈ શકે છે અને બેક્ટેરિયા દવાઓ સામે પ્રતિકારક બની શકે છે.
• જો સારવાર શરૂ કર્યા પછી પણ તમારા લક્ષણોમાં સુધારો ન થાય અથવા વધુ ખરાબ થાય, તો તરત જ તમારા ડૉક્ટરનો સંપર્ક કરો.

તમારા ચોક્કસ સંજોગો અને ચેપના પ્રકારને આધારે ડૉક્ટર તમારા માટે શ્રેષ્ઠ સારવાર યોજના નક્કી કરશે.

યુરિનરી ટ્રેક્ટ ઇન્ફેક્શન (UTI) માટે ઘરેલું ઉપચાર શું છે?

યુરિનરી ટ્રેક્ટ ઇન્ફેક્શન (UTI) માટે કેટલાક ઘરેલું ઉપચાર લક્ષણોને હળવા કરવામાં અને શરીરને ચેપ સામે લડવામાં મદદ કરી શકે છે. જો કે, એ યાદ રાખવું અગત્યનું છે કે ઘરેલું ઉપચાર તબીબી સારવારનો વિકલ્પ નથી. જો તમને UTI ના લક્ષણો જણાય તો ડૉક્ટરની સલાહ લેવી અને તેમની સૂચના મુજબ એન્ટિબાયોટિક્સનો કોર્સ પૂરો કરવો ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. ઘરેલું ઉપચાર માત્ર સહાયક ભૂમિકા ભજવી શકે છે.

કેટલાક ઘરેલું ઉપચાર નીચે મુજબ છે:

• પુષ્કળ પ્રમાણમાં પાણી પીવું: આ સૌથી મહત્વપૂર્ણ ઘરેલું ઉપચાર છે. વધુ પાણી પીવાથી પેશાબનું પ્રમાણ વધે છે અને બેક્ટેરિયાને મૂત્રાશય અને મૂત્રમાર્ગમાંથી બહાર કાઢવામાં મદદ મળે છે. દિવસમાં ઓછામાં ઓછું 8-10 ગ્લાસ પાણી પીવો.
• ક્રેનબેરી જ્યુસ (Cranberry Juice): કેટલાક અભ્યાસો સૂચવે છે કે ક્રેનબેરી જ્યુસ UTI ને રોકવામાં મદદરૂપ થઈ શકે છે, કારણ કે તેમાં રહેલા તત્વો બેક્ટેરિયાને મૂત્રાશયની દિવાલ સાથે ચોંટતા અટકાવી શકે છે. જો કે, ખાંડ વગરનો શુદ્ધ ક્રેનબેરી જ્યુસ પીવો વધુ સારું છે. ડૉક્ટરની સલાહ વિના મોટી માત્રામાં ક્રેનબેરી જ્યુસ ન પીવો, ખાસ કરીને જો તમને ડાયાબિટીસ હોય અથવા લોહી પાતળું કરવાની દવાઓ લેતા હોવ.
• હીટિંગ પેડ (Heating Pad): પેટના નીચેના ભાગમાં હીટિંગ પેડ લગાવવાથી મૂત્રાશયના વિસ્તારમાં દુખાવો અને અસ્વસ્થતા ઓછી થઈ શકે છે.
• પેશાબને રોકવું નહીં: જ્યારે પણ પેશાબ કરવાની ઇચ્છા થાય ત્યારે તરત જ જવું જોઈએ. પેશાબને લાંબા સમય સુધી રોકી રાખવાથી બેક્ટેરિયા વધવાની તક મળે છે.
• યોગ્ય સ્વચ્છતા જાળવવી:
  • આગળથી પાછળ તરફ સાફ કરવું (ખાસ કરીને સ્ત્રીઓએ શૌચક્રિયા પછી).
  • જનનાંગોને સ્વચ્છ અને સૂકા રાખવા.
  • સુતરાઉ અન્ડરવેર પહેરવા અને તેને નિયમિતપણે બદલવા.
  • ચુસ્ત કપડાં પહેવાનું ટાળવું.
• જાતીય પ્રવૃત્તિ પહેલાં અને પછી પેશાબ કરવો: જાતીય પ્રવૃત્તિ દરમિયાન બેક્ટેરિયા મૂત્રમાર્ગમાં પ્રવેશી શકે છે, તેથી પહેલાં અને પછી પેશાબ કરવાથી તેને બહાર કાઢવામાં મદદ મળે છે.
• કેફીન અને આલ્કોહોલ ટાળવું: કેફીન અને આલ્કોહોલ મૂત્રાશયને બળતરા કરી શકે છે અને લક્ષણોને વધુ ખરાબ કરી શકે છે.
• વિટામિન સી યુક્ત ખોરાક: વિટામિન સી રોગપ્રતિકારક શક્તિને મજબૂત કરવામાં મદદ કરે છે, જે શરીરને ચેપ સામે લડવામાં મદદરૂપ થઈ શકે છે. લીંબુ, નારંગી, આંબળા જેવા વિટામિન સી યુક્ત ખોરાકનું સેવન કરો.
• દહીં અને પ્રોબાયોટિક્સ (Yogurt and Probiotics): કેટલાક અભ્યાસો સૂચવે છે કે પ્રોબાયોટિક્સ આંતરડામાં સારા બેક્ટેરિયાની વૃદ્ધિને પ્રોત્સાહન આપીને રોગપ્રતિકારક શક્તિને સુધારવામાં મદદ કરી શકે છે. દહીં અને અન્ય પ્રોબાયોટિક યુક્ત ખોરાકનું સેવન ફાયદાકારક હોઈ શકે છે.

ફરીથી યાદ રાખો: આ ઘરેલું ઉપચાર માત્ર લક્ષણોને હળવા કરવામાં મદદ કરી શકે છે અને તબીબી સારવારનો વિકલ્પ નથી. UTI ની સંપૂર્ણ સારવાર માટે ડૉક્ટર દ્વારા સૂચવવામાં આવેલી એન્ટિબાયોટિક્સ લેવી ખૂબ જ જરૂરી છે. જો તમને UTI ના લક્ષણો જણાય તો તાત્કાલિક ડૉક્ટરની સલાહ લો.

યુરિનરી ટ્રેક્ટ ઇન્ફેક્શન (UTI) શું ખાવું અને શું ન ખાવું?

યુરિનરી ટ્રેક્ટ ઇન્ફેક્શન (UTI) દરમિયાન યોગ્ય આહાર લેવાથી લક્ષણોને હળવા કરવામાં અને શરીરને ઝડપથી સાજા થવામાં મદદ મળી શકે છે. અહીં શું ખાવું જોઈએ અને શું ટાળવું જોઈએ તેની માહિતી આપવામાં આવી છે:

શું ખાવું જોઈએ:

• પુષ્કળ પ્રમાણમાં પાણી: UTI દરમિયાન સૌથી મહત્વની બાબત એ છે કે પુષ્કળ પ્રમાણમાં પાણી પીવું. પાણી પેશાબને પાતળું કરે છે અને બેક્ટેરિયાને મૂત્રમાર્ગમાંથી બહાર કાઢવામાં મદદ કરે છે. દિવસમાં ઓછામાં ઓછું 8-10 ગ્લાસ પાણી પીવો.
• ક્રેનબેરી અને ક્રેનબેરી જ્યુસ: કેટલાક અભ્યાસો સૂચવે છે કે ક્રેનબેરીમાં રહેલા તત્વો બેક્ટેરિયાને મૂત્રાશયની દિવાલ સાથે ચોંટતા અટકાવી શકે છે, જે UTI ને રોકવામાં અને સારવારમાં મદદરૂપ થઈ શકે છે. ખાંડ વગરનો શુદ્ધ ક્રેનબેરી જ્યુસ પીવો વધુ સારું છે.
• વિટામિન સી યુક્ત ખોરાક: વિટામિન સી રોગપ્રતિકારક શક્તિને મજબૂત કરવામાં મદદ કરે છે, જે શરીરને ચેપ સામે લડવામાં મદદરૂપ થઈ શકે છે. લીંબુ, નારંગી, ગ્રેપફ્રૂટ, સ્ટ્રોબેરી, કીવી, અને પાંદડાવાળા લીલા શાકભાજી જેવા ખોરાક લો.
• પ્રોબાયોટિક્સ યુક્ત ખોરાક: દહીં (ખાસ કરીને જીવંત અને સક્રિય કલ્ચર વાળું), કેફિર, અને અન્ય પ્રોબાયોટિક યુક્ત ખોરાક આંતરડામાં સારા બેક્ટેરિયાની વૃદ્ધિને પ્રોત્સાહન આપીને રોગપ્રતિકારક શક્તિને સુધારવામાં મદદ કરી શકે છે.
• ફાઇબર યુક્ત ખોરાક: ફળો, શાકભાજી અને આખા અનાજ જેવા ફાઇબર યુક્ત ખોરાક પાચનતંત્રને સ્વસ્થ રાખવામાં મદદ કરે છે અને રોગપ્રતિકારક શક્તિને ટેકો આપે છે.
• આદુ અને લસણ: આ બંનેમાં એન્ટીબેક્ટેરિયલ અને એન્ટી-ઇન્ફ્લેમેટરી ગુણધર્મો હોય છે જે ચેપ સામે લડવામાં મદદ કરી શકે છે. તમે તેને તમારા ખોરાકમાં સામેલ કરી શકો છો.

શું ન ખાવું જોઈએ (અથવા ઓછું ખાવું જોઈએ):

• કેફીન યુક્ત પીણાં: કોફી, ચા અને સોડા જેવા કેફીન યુક્ત પીણાં મૂત્રાશયને બળતરા કરી શકે છે અને વારંવાર પેશાબ કરવાની જરૂરિયાતને વધારી શકે છે, જેનાથી અસ્વસ્થતા વધી શકે છે.
• આલ્કોહોલ: આલ્કોહોલ પણ મૂત્રાશયને બળતરા કરી શકે છે અને ડિહાઇડ્રેશનનું કારણ બની શકે છે, જે UTI ના લક્ષણોને વધુ ખરાબ કરી શકે છે.
• મસાલેદાર ખોરાક: તીખો અને મસાલેદાર ખોરાક મૂત્રાશયમાં બળતરા પેદા કરી શકે છે અને દુખાવાની લાગણીને વધારી શકે છે.
• એસિડિક ખોરાક: ટામેટાં અને સાઇટ્રસ ફળો (ઓછી માત્રામાં લઈ શકાય છે પરંતુ વધુ પડતું ટાળવું) જેવા વધુ એસિડિક ખોરાક કેટલાક લોકોમાં મૂત્રાશયની બળતરા વધારી શકે છે.
• ખાંડ યુક્ત ખોરાક અને પીણાં: વધુ પડતી ખાંડ રોગપ્રતિકારક શક્તિને નબળી પાડી શકે છે અને બેક્ટેરિયાના વિકાસને પ્રોત્સાહન આપી શકે છે.
• પ્રોસેસ્ડ ફૂડ: પ્રોસેસ્ડ ફૂડમાં ઘણીવાર એવા તત્વો હોય છે જે બળતરા પેદા કરી શકે છે અને રોગપ્રતિકારક શક્તિને નબળી પાડી શકે છે.

મહત્વપૂર્ણ નોંધ:

• આ આહાર સૂચનો માત્ર સહાયક છે અને તબીબી સારવારનો વિકલ્પ નથી.
• જો તમને UTI ના લક્ષણો જણાય તો ડૉક્ટરની સલાહ લેવી અને તેમની સૂચના મુજબ એન્ટિબાયોટિક્સનો કોર્સ પૂરો કરવો ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.
• દરેક વ્યક્તિનું શરીર અલગ હોય છે, તેથી અમુક ખોરાક અન્ય કરતાં વધુ અસર કરી શકે છે. તમારા શરીરને સાંભળો અને જુઓ કે કયો ખોરાક તમને વધુ આરામ આપે છે અને કયો નથી.

સંતુલિત અને પૌષ્ટિક આહાર લેવો એકંદર સ્વાસ્થ્ય માટે મહત્વપૂર્ણ છે અને UTI દરમિયાન શરીરને ઝડપથી સાજા થવામાં મદદ કરી શકે છે, પરંતુ તે એન્ટિબાયોટિક્સની જરૂરિયાતને બદલી શકતો નથી.

યુરિનરી ટ્રેક્ટ ઇન્ફેક્શન (UTI) નું જોખમ કોને વધારે છે?

યુરિનરી ટ્રેક્ટ ઇન્ફેક્શન (UTI) નું જોખમ નીચેના લોકોમાં વધારે હોય છે:

સ્ત્રીઓ:

• શારીરિક રચના: સ્ત્રીઓની મૂત્રમાર્ગ પુરુષોની તુલનામાં ટૂંકી હોવાથી બેક્ટેરિયાને મૂત્રાશય સુધી પહોંચવામાં સરળતા રહે છે.
• મૂત્રમાર્ગનું સ્થાન: મૂત્રમાર્ગ ગુદાની નજીક હોવાથી મળમાંથી બેક્ટેરિયા મૂત્રમાર્ગમાં પ્રવેશી શકે છે.
• જાતીય પ્રવૃત્તિ: જાતીય પ્રવૃત્તિ દરમિયાન બેક્ટેરિયા મૂત્રમાર્ગમાં પ્રવેશી શકે છે.
• ગર્ભનિરોધક પદ્ધતિઓ: અમુક પ્રકારના ગર્ભનિરોધક (જેમ કે ડાયાફ્રામ અને શુક્રાણુનાશક) UTI નું જોખમ વધારી શકે છે.
• મેનોપોઝ: મેનોપોઝ પછી એસ્ટ્રોજનનું સ્તર ઘટવાથી મૂત્રમાર્ગમાં ફેરફારો થાય છે જે ચેપનું જોખમ વધારે છે.
• ગર્ભાવસ્થા: ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન હોર્મોનલ ફેરફારોને કારણે UTI નું જોખમ વધી શકે છે.
• અગાઉનો UTI: જે સ્ત્રીઓને અગાઉ UTI થયો હોય તેમને ફરીથી થવાની શક્યતા વધુ હોય છે.

પુરુષો:

• પ્રોસ્ટેટની સમસ્યાઓ: વૃદ્ધ પુરુષોમાં પ્રોસ્ટેટ ગ્રંથિ મોટી થવાથી મૂત્રાશય ખાલી કરવામાં મુશ્કેલી પડે છે, જેના કારણે બેક્ટેરિયા જમા થઈ શકે છે. પ્રોસ્ટેટાઇટિસ (પ્રોસ્ટેટ ગ્રંથિનો ચેપ) પણ UTI નું કારણ બની શકે છે.
• મૂત્રમાર્ગમાં અવરોધ: મૂત્રમાર્ગમાં અવરોધ (જેમ કે કિડનીની પથરી) પેશાબના પ્રવાહને અવરોધી શકે છે અને ચેપનું જોખમ વધારે છે.
• મૂત્રમાર્ગમાં કેથેટર: મૂત્રમાર્ગમાં કેથેટર દાખલ કરવાથી ચેપ લાગવાનું જોખમ વધે છે.
• અન્ય તબીબી પરિસ્થિતિઓ: ડાયાબિટીસ અને નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ ધરાવતા પુરુષોમાં UTI નું જોખમ વધારે હોય છે.
• જાતીય પ્રવૃત્તિ: ગુદા મૈથુન બેક્ટેરિયાને મૂત્રમાર્ગમાં લાવી શકે છે.

બાળકો:

• જન્મજાત મૂત્રમાર્ગની ખામીઓ: જન્મજાત મૂત્રમાર્ગની ખામીઓ ધરાવતા બાળકોમાં UTI નું જોખમ વધારે હોય છે.
• પેશાબ રોકવું: જે બાળકો પેશાબને લાંબા સમય સુધી રોકી રાખે છે તેઓમાં ચેપનું જોખમ વધી શકે છે.
• નબળી સ્વચ્છતા: નબળી સ્વચ્છતા ધરાવતા બાળકોમાં (ખાસ કરીને છોકરીઓમાં જે પાછળથી આગળ તરફ સાફ કરે છે) UTI નું જોખમ વધારે હોય છે.

અન્ય પરિબળો:

• ડાયાબિટીસ: ડાયાબિટીસ ધરાવતા લોકોમાં ચેપ સામે લડવાની શરીરની ક્ષમતા ઓછી હોવાથી UTI નું જોખમ વધારે હોય છે.
• નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ: નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ ધરાવતા લોકો (જેમ કે એચઆઈવી/એઇડ્સ અથવા કેન્સરની સારવાર લઈ રહેલા લોકો) માં UTI નું જોખમ વધારે હોય છે.
• કિડનીની પથરી અથવા અન્ય અવરોધો: કિડનીની પથરી અથવા અન્ય અવરોધો મૂત્રના પ્રવાહને અવરોધી શકે છે અને ચેપનું જોખમ વધારે છે.
• મૂત્રાશયને સંપૂર્ણપણે ખાલી ન કરી શકવાની સ્થિતિ: આ સ્થિતિમાં UTI નું જોખમ વધી શકે છે.

જો તમને UTI ના લક્ષણો જણાય તો ડૉક્ટરની સલાહ લેવી મહત્વપૂર્ણ છે.

સારાંશ

પેશાબની નળીઓનો વિસ્તાર ચેપ (યુરિનરી ટ્રેક્ટ ઇન્ફેક્શન – UTI) એક સામાન્ય ચેપ છે જે મૂત્રમાર્ગ, મૂત્રાશય, મૂત્રવાહિનીઓ અથવા કિડનીને અસર કરી શકે છે. બેક્ટેરિયા સામાન્ય રીતે મૂત્રમાર્ગ દ્વારા મૂત્રાશયમાં પ્રવેશે છે અને ચેપનું કારણ બને છે.

સામાન્ય લક્ષણોમાં વારંવાર પેશાબ કરવાની જરૂરિયાત, પેશાબ કરતી વખતે બળતરા અથવા દુખાવો, થોડો થોડો પેશાબ આવવો, પેશાબમાં ડહોળાપણું અથવા દુર્ગંધ અને પેટના નીચેના ભાગમાં દુખાવો શામેલ છે. જો ચેપ કિડની સુધી ફેલાય તો તાવ, પીઠનો દુખાવો અને ઉબકા જેવા ગંભીર લક્ષણો જોવા મળી શકે છે.

સ્ત્રીઓમાં ટૂંકી મૂત્રમાર્ગ અને તેની ગુદાની નજીકતાને કારણે UTI થવાનું જોખમ વધારે હોય છે. અન્ય જોખમી પરિબળોમાં જાતીય પ્રવૃત્તિ, અમુક ગર્ભનિરોધક પદ્ધતિઓ, મેનોપોઝ અને ગર્ભાવસ્થાનો સમાવેશ થાય છે.

નિદાન સામાન્ય રીતે પેશાબની તપાસ દ્વારા કરવામાં આવે છે.

સારવારમાં સામાન્ય રીતે એન્ટિબાયોટિક દવાઓનો ઉપયોગ થાય છે. પુષ્કળ પ્રમાણમાં પ્રવાહી પીવું અને ઘરેલું ઉપચાર લક્ષણોને હળવા કરવામાં મદદ કરી શકે છે.

યોગ્ય સારવાર ન કરવામાં આવે તો UTI ગંભીર બની શકે છે, ખાસ કરીને જો ચેપ કિડની સુધી ફેલાય તો. જો તમને UTI ના લક્ષણો જણાય તો તાત્કાલિક ડૉક્ટરની સલાહ લેવી મહત્વપૂર્ણ છે.