લિમ્ફોમા (Lymphoma)

લિમ્ફોમા શું છે?

લસિકા તંત્રના કેન્સરના એક પ્રકારને લિમ્ફોમા કહેવાય છે. લસિકા તંત્ર એ શરીરના રોગપ્રતિકારક તંત્રનો એક ભાગ છે, જે ચેપ અને રોગો સામે લડવામાં મદદ કરે છે. લિમ્ફોમામાં, લસિકા કોશિકાઓ, જે સફેદ રક્તકણોનો એક પ્રકાર છે, તે અનિયંત્રિત રીતે વધે છે અને ગાંઠો બનાવે છે.

લિમ્ફોમાના મુખ્ય બે પ્રકાર છે:

• હોજકિન્સ લિમ્ફોમા (Hodgkin lymphoma): આ લિમ્ફોમાનો એક ઓછો સામાન્ય પ્રકાર છે, જેમાં રીડ-સ્ટર્નબર્ગ કોશિકાઓ નામની મોટી, અસામાન્ય કોશિકાઓ જોવા મળે છે. તે મોટે ભાગે ગરદન, છાતી અથવા બગલમાં લસિકા ગાંઠોમાં શરૂ થાય છે અને અનુમાનિત રીતે અન્ય લસિકા ગાંઠો સુધી ફેલાય છે. આ કેન્સરનો એક ખૂબ જ સારવાર યોગ્ય પ્રકાર માનવામાં આવે છે.
• નોન-હોજકિન્સ લિમ્ફોમા (Non-Hodgkin lymphoma): આ લિમ્ફોમાનો વધુ સામાન્ય પ્રકાર છે અને તેમાં રીડ-સ્ટર્નબર્ગ કોશિકાઓ શામેલ નથી. નોન-હોજકિન્સ લિમ્ફોમાના ઘણા ઉપપ્રકારો છે, જે ધીમે ધીમે વધતા (ઇન્ડોલેન્ટ) અથવા ઝડપથી વધતા (એગ્રેસિવ) હોઈ શકે છે. તે કોઈપણ ઉંમરે થઈ શકે છે, પરંતુ વૃદ્ધ લોકોમાં તેનું જોખમ વધે છે.

લિમ્ફોમાના સામાન્ય લક્ષણોમાં શામેલ છે:

• ગરદન, બગલ અથવા જંઘામૂળમાં દુખાવો વગરની સોજો આવેલી લસિકા ગાંઠો
• વારંવાર તાવ આવવો
• રાત્રે ખૂબ પરસેવો થવો
• કારણ વગર વજન ઘટવું
• સતત થાક લાગવો
• ચામડી પર ખંજવાળ આવવી

જો તમને આમાંના કોઈપણ લક્ષણોનો અનુભવ થાય, તો તમારે ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જોઈએ. લિમ્ફોમાનું નિદાન સામાન્ય રીતે લસિકા ગાંઠની બાયોપ્સી દ્વારા કરવામાં આવે છે. સારવાર લિમ્ફોમાના પ્રકાર અને તબક્કા પર આધાર રાખે છે અને તેમાં કીમોથેરાપી, રેડિયેશન થેરાપી, ઇમ્યુનોથેરાપી અથવા સ્ટેમ સેલ ટ્રાન્સપ્લાન્ટનો સમાવેશ થઈ શકે છે.

લિમ્ફોમાના કારણો શું છે?

લિમ્ફોમાના ચોક્કસ કારણો સંપૂર્ણપણે જાણી શકાયા નથી, પરંતુ કેટલાક પરિબળો છે જે આ રોગ થવાનું જોખમ વધારે છે. આ પરિબળોમાં શામેલ છે:

વધતી ઉંમર: ઘણા પ્રકારના લિમ્ફોમા વૃદ્ધ લોકોમાં વધુ સામાન્ય છે.

નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ: એચ.આઈ.વી./એઇડ્સ, અંગ પ્રત્યારોપણ પછી દવાઓ લેવી અથવા અમુક વારસાગત રોગપ્રતિકારક શક્તિના વિકારો ધરાવતા લોકોમાં લિમ્ફોમાનું જોખમ વધારે હોય છે.

અમુક ચેપ: કેટલાક વાયરસ અને બેક્ટેરિયા લિમ્ફોમાના વધતા જોખમ સાથે સંકળાયેલા છે, જેમાં શામેલ છે:

• એપ્સ્ટેઇન-બાર વાયરસ (Epstein-Barr virus – EBV), જે ગ્લેન્ડ્યુલર ફીવરનું કારણ બને છે.
• હ્યુમન ઇમ્યુનોડેફિશિયન્સી વાયરસ (Human immunodeficiency virus – HIV).
• હેલિકોબેક્ટર પાયલોરી (Helicobacter pylori), જે પેટના અલ્સરનું કારણ બને છે.
• હ્યુમન ટી-સેલ લ્યુકેમિયા વાયરસ ટાઇપ 1 (Human T-cell leukemia virus type 1 – HTLV-1).
• હેપેટાઇટિસ સી વાયરસ (Hepatitis C virus).

સ્વયંપ્રતિરક્ષા રોગો (Autoimmune diseases): રુમેટોઇડ આર્થરાઇટિસ, લ્યુપસ અને સ્જોગ્રેન્સ સિન્ડ્રોમ જેવા સ્વયંપ્રતિરક્ષા રોગો ધરાવતા લોકોમાં લિમ્ફોમાનું જોખમ વધારે હોઈ શકે છે.

કૌટુંબિક ઇતિહાસ: જો તમારા નજીકના પરિવારના સભ્ય (માતા-પિતા, ભાઈ-બહેન)ને લિમ્ફોમા હોય, તો તમને આ રોગ થવાનું જોખમ થોડું વધારે હોઈ શકે છે.

અમુક રસાયણોના સંપર્કમાં આવવું: બેન્ઝીન અને અમુક જંતુનાશકો અને નીંદણનાશકો જેવા રસાયણોના ઊંચા સ્તરે સંપર્કમાં આવવાથી નોન-હોજકિન્સ લિમ્ફોમાનું જોખમ વધી શકે છે.

અગાઉની કેન્સરની સારવાર: જે લોકોએ અગાઉ હોજકિન્સ લિમ્ફોમા અથવા અન્ય કેન્સર માટે કીમોથેરાપી અથવા રેડિયેશન થેરાપી લીધી હોય તેઓમાં નોન-હોજકિન્સ લિમ્ફોમા થવાનું જોખમ વધી શકે છે.

એ નોંધવું અગત્યનું છે કે આ પરિબળો ધરાવતા ઘણા લોકોને લિમ્ફોમા થતો નથી, અને લિમ્ફોમા ધરાવતા ઘણા લોકોમાં આમાંથી કોઈ જાણીતું જોખમ પરિબળ હોતું નથી. સંશોધકો લિમ્ફોમાના કારણોને વધુ સારી રીતે સમજવા માટે સતત કામ કરી રહ્યા છે.

લિમ્ફોમાના ચિહ્નો અને લક્ષણો શું છે?

લિમ્ફોમાના ચિહ્નો અને લક્ષણો લિમ્ફોમાના પ્રકાર, સ્થાન અને તે કેટલી ઝડપથી વધી રહ્યું છે તેના પર આધાર રાખે છે. કેટલાક સામાન્ય ચિહ્નો અને લક્ષણોમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

સામાન્ય લક્ષણો:

• સોજો આવેલી લસિકા ગાંઠો: આ લિમ્ફોમાનું સૌથી સામાન્ય લક્ષણ છે. ગાંઠો સામાન્ય રીતે ગરદન, બગલ અથવા જંઘામૂળમાં જોવા મળે છે અને તે દુખે તેવી હોતી નથી.
• વારંવાર તાવ આવવો: કારણ વગર વારંવાર તાવ આવવો, ખાસ કરીને રાત્રે, લિમ્ફોમાનું લક્ષણ હોઈ શકે છે.
• રાત્રે ખૂબ પરસેવો થવો: રાત્રે અતિશય પરસેવો થવો, જેના કારણે કપડાં અને પથારી ભીની થઈ જાય, તે પણ લિમ્ફોમાનું સંકેત હોઈ શકે છે.
• કારણ વગર વજન ઘટવું: કોઈ જાણીતા કારણ વગર અચાનક વજન ઘટવું (10% કે તેથી વધુ) લિમ્ફોમા સૂચવી શકે છે.
• સતત થાક લાગવો: ગમે તેટલો આરામ કર્યા પછી પણ ખૂબ જ થાક લાગવો (ફેટીગ).
• ચામડી પર ખંજવાળ આવવી: કારણ વગર સતત ખંજવાળ આવવી, જે ક્યારેક ખૂબ તીવ્ર હોઈ શકે છે.

અન્ય લક્ષણો (લિમ્ફોમાના સ્થાન પર આધારિત):

• છાતીમાં લક્ષણો: જો લિમ્ફોમા છાતીમાં લસિકા ગાંઠોને અસર કરે છે, તો છાતીમાં દુખાવો, દબાણ અથવા શ્વાસ લેવામાં તકલીફ થઈ શકે છે.
• પેટમાં લક્ષણો: જો લિમ્ફોમા પેટમાં લસિકા ગાંઠોને અસર કરે છે, તો પેટમાં દુખાવો, સોજો, ભૂખ ન લાગવી અથવા પેટ ભરેલું લાગવું જેવી સમસ્યાઓ થઈ શકે છે.
• મગજ અથવા કરોડરજ્જુમાં લક્ષણો: જો લિમ્ફોમા મગજ અથવા કરોડરજ્જુને અસર કરે છે, તો માથાનો દુખાવો, નબળાઈ, નિષ્ક્રિયતા આવેવી, અથવા હલનચલનમાં તકલીફ થઈ શકે છે.

એ યાદ રાખવું અગત્યનું છે કે આ લક્ષણો અન્ય સામાન્ય બીમારીઓના કારણે પણ હોઈ શકે છે. જો તમને આમાંના કોઈપણ લક્ષણોનો અનુભવ થાય અને તે લાંબા સમય સુધી રહે તો તમારે ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જોઈએ જેથી યોગ્ય નિદાન અને સારવાર થઈ શકે.

કોને લિમ્ફોમાનું જોખમ વધારે છે?

કેટલાક લોકોમાં લિમ્ફોમા થવાનું જોખમ અન્ય લોકો કરતા વધારે હોય છે. આ જોખમ વધારનારા પરિબળોમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

વધતી ઉંમર: ઘણા પ્રકારના લિમ્ફોમા વૃદ્ધોમાં વધુ સામાન્ય છે. નોન-હોજકિન્સ લિમ્ફોમા ખાસ કરીને 60 વર્ષથી વધુ ઉંમરના લોકોમાં વધુ જોવા મળે છે.

નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ:

• એચ.આઈ.વી./એઇડ્સ (HIV/AIDS): આ વાયરસ રોગપ્રતિકારક શક્તિને નબળી પાડે છે, જેનાથી લિમ્ફોમાનું જોખમ વધે છે.
• અંગ પ્રત્યારોપણ (Organ transplant): અંગ પ્રત્યારોપણ કરાવેલ વ્યક્તિઓએ તેમના શરીરને નવા અંગને નકારતું અટકાવવા માટે દવાઓ લેવી પડે છે, જે રોગપ્રતિકારક શક્તિને દબાવી દે છે અને લિમ્ફોમાનું જોખમ વધારે છે.
• વારસાગત રોગપ્રતિકારક શક્તિના વિકારો: કેટલાક લોકો જન્મથી જ નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ ધરાવતા હોય છે, જેના કારણે તેમને લિમ્ફોમા થવાની શક્યતા વધી જાય છે.

અમુક પ્રકારના ચેપ:

• એપ્સ્ટેઇન-બાર વાયરસ (Epstein-Barr virus – EBV): આ વાયરસ હોજકિન્સ લિમ્ફોમા અને નોન-હોજકિન્સ લિમ્ફોમાના કેટલાક પ્રકારો સાથે સંકળાયેલ છે.
• હ્યુમન ઇમ્યુનોડેફિશિયન્સી વાયરસ (Human immunodeficiency virus – HIV): ઉપર જણાવ્યા મુજબ, એચ.આઈ.વી. લિમ્ફોમાનું જોખમ વધારે છે.
• હેલિકોબેક્ટર પાયલોરી (Helicobacter pylori): આ બેક્ટેરિયા પેટના લિમ્ફોમાના એક દુર્લભ પ્રકાર સાથે સંકળાયેલ છે.
• હ્યુમન ટી-સેલ લ્યુકેમિયા વાયરસ ટાઇપ 1 (Human T-cell leukemia virus type 1 – HTLV-1): આ વાયરસ અમુક પ્રકારના નોન-હોજકિન્સ લિમ્ફોમાનું કારણ બની શકે છે.
• હેપેટાઇટિસ સી વાયરસ (Hepatitis C virus): આ વાયરસ પણ નોન-હોજકિન્સ લિમ્ફોમાના વધતા જોખમ સાથે સંકળાયેલ છે.

સ્વયંપ્રતિરક્ષા રોગો (Autoimmune diseases): રુમેટોઇડ આર્થરાઇટિસ, લ્યુપસ, સ્જોગ્રેન્સ સિન્ડ્રોમ અને સેલિયાક રોગ જેવા સ્વયંપ્રતિરક્ષા રોગો ધરાવતા લોકોમાં લિમ્ફોમાનું જોખમ થોડું વધારે હોઈ શકે છે.

કૌટુંબિક ઇતિહાસ: જો તમારા નજીકના પરિવારના સભ્ય (માતા-પિતા, ભાઈ-બહેન)ને લિમ્ફોમા થયો હોય, તો તમને આ રોગ થવાનું જોખમ થોડું વધારે હોઈ શકે છે. જો કે, લિમ્ફોમા વારસાગત રોગ નથી.

અમુક રસાયણોના સંપર્કમાં આવવું: બેન્ઝીન અને અમુક જંતુનાશકો અને નીંદણનાશકો જેવા રસાયણોના ઊંચા સ્તરે સંપર્કમાં આવવાથી નોન-હોજકિન્સ લિમ્ફોમાનું જોખમ વધી શકે છે.

અગાઉની કેન્સરની સારવાર: જે લોકોએ અગાઉ હોજકિન્સ લિમ્ફોમા અથવા અન્ય કેન્સર માટે કીમોથેરાપી અથવા રેડિયેશન થેરાપી લીધી હોય તેઓમાં નોન-હોજકિન્સ લિમ્ફોમા થવાનું જોખમ વધી શકે છે.

એ નોંધવું અગત્યનું છે કે આ પરિબળો ધરાવતા દરેક વ્યક્તિને લિમ્ફોમા થશે જ એવું નથી. ઘણા લોકોમાં આમાંથી કોઈ જોખમ પરિબળ હોતું નથી અને તેમ છતાં તેઓને લિમ્ફોમા થાય છે. જો તમને તમારા જોખમ વિશે કોઈ ચિંતા હોય તો તમારા ડૉક્ટર સાથે વાત કરવી શ્રેષ્ઠ છે.

લિમ્ફોમા સાથે કયા રોગો સંકળાયેલા છે?

લિમ્ફોમા અમુક અન્ય રોગો અને પરિસ્થિતિઓ સાથે સંકળાયેલું છે, જે લિમ્ફોમા થવાનું જોખમ વધારી શકે છે અથવા લિમ્ફોમાની સારવાર અને પ્રગતિને અસર કરી શકે છે. તેમાંથી કેટલાક નીચે મુજબ છે:

નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ સાથે સંકળાયેલા રોગો અને પરિસ્થિતિઓ:

• એચ.આઈ.વી./એઇડ્સ (HIV/AIDS): હ્યુમન ઇમ્યુનોડેફિશિયન્સી વાયરસ (HIV) રોગપ્રતિકારક શક્તિને નબળી પાડે છે, જેના કારણે લિમ્ફોમા, ખાસ કરીને નોન-હોજકિન્સ લિમ્ફોમાનું જોખમ ખૂબ વધી જાય છે.
• અંગ પ્રત્યારોપણ: અંગ પ્રત્યારોપણ કરાવેલ વ્યક્તિઓએ તેમના શરીરને નવા અંગને નકારતું અટકાવવા માટે રોગપ્રતિકારક શક્તિને દબાવતી દવાઓ લેવી પડે છે, જેનાથી લિમ્ફોમાનું જોખમ વધે છે.
• વારસાગત રોગપ્રતિકારક શક્તિના વિકારો: કેટલાક જન્મજાત રોગો રોગપ્રતિકારક શક્તિને નબળી પાડે છે અને લિમ્ફોમાનું જોખમ વધારે છે.

ચેપી રોગો:

• એપ્સ્ટેઇન-બાર વાયરસ (Epstein-Barr virus – EBV): આ વાયરસ હોજકિન્સ લિમ્ફોમા અને નોન-હોજકિન્સ લિમ્ફોમાના કેટલાક પ્રકારો સાથે સંકળાયેલ છે.
• હેલિકોબેક્ટર પાયલોરી (Helicobacter pylori): આ બેક્ટેરિયા પેટના લિમ્ફોમાના એક દુર્લભ પ્રકાર (MALT લિમ્ફોમા) સાથે સંકળાયેલ છે.
• હ્યુમન ટી-સેલ લ્યુકેમિયા વાયરસ ટાઇપ 1 (Human T-cell leukemia virus type 1 – HTLV-1): આ વાયરસ અમુક પ્રકારના નોન-હોજકિન્સ લિમ્ફોમાનું કારણ બની શકે છે.
• હેપેટાઇટિસ સી વાયરસ (Hepatitis C virus): આ વાયરસ પણ નોન-હોજકિન્સ લિમ્ફોમાના વધતા જોખમ સાથે સંકળાયેલ છે.

સ્વયંપ્રતિરક્ષા રોગો (Autoimmune diseases):

સ્વયંપ્રતિરક્ષા રોગોમાં શરીરની રોગપ્રતિકારક શક્તિ ભૂલથી પોતાના જ કોષો પર હુમલો કરે છે. કેટલાક સ્વયંપ્રતિરક્ષા રોગો નોન-હોજકિન્સ લિમ્ફોમાના વધતા જોખમ સાથે સંકળાયેલા છે, જેમાં શામેલ છે:

• રુમેટોઇડ આર્થરાઇટિસ
• પ્રણાલીગત લ્યુપસ એરિથેમેટોસસ (Systemic Lupus Erythematosus – SLE)
• સ્જોગ્રેન્સ સિન્ડ્રોમ (Sjogren’s Syndrome)
• સેલિયાક રોગ (Celiac Disease)
• હેમોલિટીક એનિમિયા (Hemolytic Anemia)
• સૉરાયિસસ (Psoriasis)

એ નોંધવું અગત્યનું છે કે આ રોગો ધરાવતા દરેક વ્યક્તિને લિમ્ફોમા થશે જ એવું નથી, પરંતુ તેમનામાં લિમ્ફોમા થવાનું જોખમ સામાન્ય લોકો કરતા વધારે હોય છે. જો તમને આમાંના કોઈપણ રોગ હોય અને લિમ્ફોમાના લક્ષણોનો અનુભવ થાય તો તમારે તાત્કાલિક ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જોઈએ.

લિમ્ફોમાનું નિદાન કેવી રીતે કરવું?

લિમ્ફોમાનું નિદાન કરવા માટે વિવિધ પરીક્ષણો અને પ્રક્રિયાઓનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. ડૉક્ટર તમારા લક્ષણો, તબીબી ઇતિહાસ અને શારીરિક તપાસના આધારે નિદાનની પ્રક્રિયા શરૂ કરશે. લિમ્ફોમાના નિદાન માટેના કેટલાક મુખ્ય પગલાં નીચે મુજબ છે:

શારીરિક તપાસ (Physical Examination): ડૉક્ટર તમારા શરીરની સામાન્ય તપાસ કરશે, જેમાં લસિકા ગાંઠો (ગળા, બગલ, જંઘામૂળમાં) માં સોજો, બરોળ અથવા યકૃતમાં વધારો અને અન્ય કોઈ શારીરિક ફેરફારો તપાસશે.

રક્ત પરીક્ષણો (Blood Tests): લોહીના નમૂના લઈને વિવિધ પરીક્ષણો કરવામાં આવે છે, જેમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

• સંપૂર્ણ રક્ત ગણતરી (Complete Blood Count – CBC): આ પરીક્ષણ રક્ત કોશિકાઓ (લાલ રક્તકણો, સફેદ રક્તકણો અને પ્લેટલેટ્સ) ની સંખ્યા તપાસે છે. અસામાન્ય સંખ્યા લિમ્ફોમા સૂચવી શકે છે.
• લેક્ટેટ ડિહાઇડ્રોજેનેઝ (Lactate Dehydrogenase – LDH): એલડીએચનું ઉચ્ચ સ્તર લિમ્ફોમા અથવા અન્ય પરિસ્થિતિઓ સૂચવી શકે છે.
• બીટા-2 માઇક્રોગ્લોબ્યુલિન (Beta-2 microglobulin): આ પ્રોટીનનું ઉચ્ચ સ્તર અમુક પ્રકારના લિમ્ફોમામાં જોવા મળી શકે છે.
• વાયરલ પરીક્ષણો: જો ડૉક્ટરને કોઈ ચોક્કસ વાયરસ (જેમ કે એચ.આઈ.વી. અથવા એપ્સ્ટેઇન-બાર વાયરસ) લિમ્ફોમા સાથે સંકળાયેલ હોવાની શંકા હોય તો તેના માટે પરીક્ષણ કરવામાં આવી શકે છે.

બાયોપ્સી (Biopsy): લિમ્ફોમાના નિદાન માટે બાયોપ્સી સૌથી મહત્વપૂર્ણ પ્રક્રિયા છે. બાયોપ્સીમાં અસરગ્રસ્ત લસિકા ગાંઠ અથવા અન્ય શંકાસ્પદ પેશીનો નમૂનો લેવામાં આવે છે અને તેને માઇક્રોસ્કોપ હેઠળ તપાસવામાં આવે છે. બાયોપ્સીના વિવિધ પ્રકારો છે:

• એક્સિઝનલ બાયોપ્સી (Excisional biopsy): આ પ્રક્રિયામાં આખી લસિકા ગાંઠને શસ્ત્રક્રિયા દ્વારા દૂર કરવામાં આવે છે. આ સામાન્ય રીતે શ્રેષ્ઠ પ્રકારની બાયોપ્સી ગણાય છે કારણ કે તે નિદાન માટે પૂરતી પેશી પૂરી પાડે છે.
• ઇન્સિઝનલ બાયોપ્સી (Incisional biopsy): આ પ્રક્રિયામાં લસિકા ગાંઠ અથવા પેશીનો માત્ર એક નાનો ભાગ દૂર કરવામાં આવે છે.
• સૂઈની બાયોપ્સી (Needle biopsy): આમાં પાતળી અથવા જાડી સોયનો ઉપયોગ કરીને પેશીનો નમૂનો લેવામાં આવે છે. તેના બે પ્રકાર છે:
  • ફાઇન નીડલ એસ્પિરેશન (Fine-needle aspiration – FNA): ખૂબ જ પાતળી સોયનો ઉપયોગ કરીને કોશિકાઓનો નમૂનો લેવામાં આવે છે.
  • કોર નીડલ બાયોપ્સી (Core needle biopsy): થોડી જાડી સોયનો ઉપયોગ કરીને પેશીનો નાનો નળાકાર નમૂનો લેવામાં આવે છે.

બાયોપ્સીના નમૂનાને પેથોલોજિસ્ટ દ્વારા તપાસવામાં આવે છે, જે લિમ્ફોમાના પ્રકાર અને તેની લાક્ષણિકતાઓ નક્કી કરે છે.

બોન મેરો એસ્પિરેશન અને બાયોપ્સી (Bone Marrow Aspiration and Biopsy): અમુક પ્રકારના લિમ્ફોમામાં, કેન્સર અસ્થિ મજ્જામાં ફેલાઈ શકે છે. આ તપાસમાં, હિપ બોનમાંથી પ્રવાહી (એસ્પિરેશન) અને નક્કર પેશી (બાયોપ્સી) નો નમૂનો લેવામાં આવે છે અને તેની તપાસ કરવામાં આવે છે.

ઇમેજિંગ પરીક્ષણો (Imaging Tests): લિમ્ફોમાની હદ અને શરીરના અન્ય ભાગોમાં તેનો ફેલાવો તપાસવા માટે ઇમેજિંગ પરીક્ષણોનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે:

• સીટી સ્કેન (Computed Tomography – CT scan): આ એક્સ-રે અને કમ્પ્યુટરનો ઉપયોગ કરીને શરીરના આંતરિક અવયવો અને લસિકા ગાંઠોની વિગતવાર તસવીરો બનાવે છે.
• એમઆરઆઈ (Magnetic Resonance Imaging – MRI): આ મજબૂત ચુંબકીય ક્ષેત્રો અને રેડિયો તરંગોનો ઉપયોગ કરીને શરીરના આંતરિક બંધારણોની વિગતવાર તસવીરો બનાવે છે. તે ખાસ કરીને મગજ અને કરોડરજ્જુમાં લિમ્ફોમાની તપાસ માટે ઉપયોગી છે.
• પીઈટી સ્કેન (Positron Emission Tomography – PET scan): આ સ્કેન શરીરમાં કેન્સર કોશિકાઓની પ્રવૃત્તિને શોધવામાં મદદ કરે છે. તે ઘણીવાર સીટી સ્કેન સાથે જોડીને કરવામાં આવે છે (PET-CT સ્કેન).
• એક્સ-રે (X-ray): છાતીના એક્સ-રે છાતીમાં સોજો આવેલી લસિકા ગાંઠોને શોધવામાં મદદ કરી શકે છે.

લમ્બર પંક્ચર (Lumbar Puncture): જો ડૉક્ટરને શંકા હોય કે લિમ્ફોમા મગજ અને કરોડરજ્જુની આસપાસના પ્રવાહીમાં ફેલાયો છે, તો આ પ્રક્રિયા કરવામાં આવે છે. તેમાં કરોડરજ્જુના પ્રવાહીનો નમૂનો લેવામાં આવે છે અને તેની તપાસ કરવામાં આવે છે.

નિદાનની પ્રક્રિયા વ્યક્તિગત કેસના આધારે બદલાઈ શકે છે. ડૉક્ટર તમારા ચોક્કસ લક્ષણો અને તારણોના આધારે યોગ્ય પરીક્ષણોની ભલામણ કરશે. લિમ્ફોમાનું સચોટ નિદાન તેની સારવાર માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.

લિમ્ફોમાની સારવાર શું છે?

લિમ્ફોમાની સારવાર લિમ્ફોમાના પ્રકાર, તબક્કો, તે કેટલી ઝડપથી વધી રહ્યું છે અને દર્દીના એકંદર સ્વાસ્થ્ય પર આધાર રાખે છે. લિમ્ફોમા માટેના મુખ્ય સારવાર વિકલ્પોમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

• સક્રિય દેખરેખ (Watchful Waiting): ધીમે ધીમે વધતા (ઇન્ડોલેન્ટ) લિમ્ફોમાના કેટલાક કિસ્સાઓમાં, જો દર્દીને કોઈ લક્ષણો ન હોય તો તરત જ સારવાર શરૂ કરવાની જરૂર નથી હોતી. ડૉક્ટર નિયમિતપણે દર્દીની સ્થિતિનું નિરીક્ષણ કરે છે અને જો લક્ષણો દેખાય અથવા લિમ્ફોમા વધવા લાગે તો જ સારવાર શરૂ કરે છે.
• કીમોથેરાપી (Chemotherapy): આ સારવારમાં કેન્સર કોશિકાઓને મારવા અથવા તેમની વૃદ્ધિને ધીમી કરવા માટે દવાઓનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. કીમોથેરાપી ગોળીઓ દ્વારા અથવા નસમાં આપી શકાય છે.
• રેડિયેશન થેરાપી (Radiation Therapy): આ સારવારમાં કેન્સર કોશિકાઓને મારવા માટે ઉચ્ચ-ઊર્જા કિરણો (જેમ કે એક્સ-રે અથવા પ્રોટોન) નો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. તે શરીરના ચોક્કસ ભાગમાં લિમ્ફોમાને લક્ષ્ય બનાવવા માટે વપરાય છે.
• ઇમ્યુનોથેરાપી (Immunotherapy): આ સારવાર શરીરની પોતાની રોગપ્રતિકારક શક્તિને કેન્સર કોશિકાઓ સામે લડવામાં મદદ કરે છે. વિવિધ પ્રકારની ઇમ્યુનોથેરાપી ઉપલબ્ધ છે.
• લક્ષિત ઉપચાર (Targeted Therapy): આ દવાઓ કેન્સર કોશિકાઓમાં ચોક્કસ અસામાન્યતાઓને લક્ષ્ય બનાવે છે અને તેમને મારી નાખે છે. તે સામાન્ય કોશિકાઓને ઓછું નુકસાન પહોંચાડે છે.
• સ્ટેમ સેલ ટ્રાન્સપ્લાન્ટ (Stem Cell Transplant): આ પ્રક્રિયામાં, દર્દીના પોતાના (ઓટોલોગસ) અથવા દાતાના (એલોજેનિક) તંદુરસ્ત સ્ટેમ કોશિકાઓને નુકસાન પામેલા અસ્થિ મજ્જાને બદલવા માટે ઉપયોગમાં લેવાય છે. આ સારવાર સામાન્ય રીતે ઉચ્ચ ડોઝ કીમોથેરાપી અથવા રેડિયેશન પછી કરવામાં આવે છે.
• CAR ટી-સેલ થેરાપી (CAR T-cell Therapy): આ એક પ્રકારની ઇમ્યુનોથેરાપી છે જેમાં દર્દીની ટી-કોશિકાઓને કેન્સર કોશિકાઓને ઓળખવા અને મારવા માટે ઇજનેર કરવામાં આવે છે. આ સારવાર અમુક પ્રકારના નોન-હોજકિન્સ લિમ્ફોમા માટે વપરાય છે જે અન્ય સારવારનો પ્રતિસાદ આપતા નથી.

લિમ્ફોમાની સારવાર યોજના વ્યક્તિગત જરૂરિયાતો અનુસાર બનાવવામાં આવે છે. એક ઓન્કોલોજિસ્ટ (કેન્સર નિષ્ણાત) વિવિધ પરિબળોને ધ્યાનમાં લઈને શ્રેષ્ઠ સારવાર વિકલ્પની ભલામણ કરશે. સારવાર દરમિયાન અને પછી નિયમિત ફોલો-અપ મુલાકાતો અને પરીક્ષણો મહત્વપૂર્ણ છે જેથી સારવારની અસરકારકતાનું નિરીક્ષણ કરી શકાય અને કોઈપણ સંભવિત આડઅસરોનું સંચાલન કરી શકાય.

લિમ્ફોમામાં કેવા પ્રકારની સંભાળની જરૂર છે?

લિમ્ફોમા ધરાવતા વ્યક્તિઓને વિવિધ પ્રકારની સંભાળની જરૂર પડે છે, જે માત્ર શારીરિક સ્વાસ્થ્યને જ નહીં પરંતુ માનસિક અને ભાવનાત્મક સુખાકારીને પણ આવરી લે છે. લિમ્ફોમાની સંભાળમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

તબીબી સંભાળ:

• ઓન્કોલોજિસ્ટ દ્વારા નિયમિત દેખરેખ: લિમ્ફોમા નિષ્ણાત (હેમેટોલોજિસ્ટ-ઓન્કોલોજિસ્ટ) દ્વારા નિયમિત મુલાકાતો અને પરીક્ષણો જરૂરી છે. આમાં શારીરિક તપાસ, રક્ત પરીક્ષણો અને ઇમેજિંગ સ્કેનનો સમાવેશ થાય છે જેથી રોગની પ્રગતિનું નિરીક્ષણ કરી શકાય અને સારવારની અસરકારકતાનું મૂલ્યાંકન કરી શકાય.
• સારવાર વ્યવસ્થાપન: ઓન્કોલોજિસ્ટ સારવાર યોજનાનું સંચાલન કરે છે, જેમાં કીમોથેરાપી, રેડિયેશન થેરાપી, ઇમ્યુનોથેરાપી, લક્ષિત ઉપચાર અથવા સ્ટેમ સેલ ટ્રાન્સપ્લાન્ટનો સમાવેશ થઈ શકે છે. સારવાર દરમિયાન આડઅસરોનું વ્યવસ્થાપન પણ તબીબી સંભાળનો એક મહત્વપૂર્ણ ભાગ છે.
• લક્ષણોનું વ્યવસ્થાપન: લિમ્ફોમા અને તેની સારવારના કારણે થતા લક્ષણો (જેમ કે દુખાવો, થાક, ઉબકા, ઉલટી, તાવ, ખંજવાળ) ને નિયંત્રિત કરવા માટે તબીબી સંભાળ પૂરી પાડવામાં આવે છે.
• ચેપ નિવારણ અને સારવાર: લિમ્ફોમા અને તેની સારવાર રોગપ્રતિકારક શક્તિને નબળી પાડી શકે છે, જેનાથી ચેપ લાગવાનું જોખમ વધે છે. તેથી, ચેપને રોકવા માટે સાવચેતી રાખવી અને જો ચેપ લાગે તો તાત્કાલિક સારવાર કરવી મહત્વપૂર્ણ છે.
• સહાયક સંભાળ (Supportive Care): આમાં દર્દીને આરામદાયક રાખવા અને જીવનની ગુણવત્તા સુધારવા માટેની સંભાળનો સમાવેશ થાય છે, જેમ કે પીડા વ્યવસ્થાપન, પોષણ સહાય અને માનસિક સહાય.

માનસિક અને ભાવનાત્મક સંભાળ:

• માનસિક સ્વાસ્થ્ય વ્યાવસાયિકો સાથે પરામર્શ: લિમ્ફોમાનું નિદાન અને સારવાર ભાવનાત્મક રીતે પડકારજનક હોઈ શકે છે. મનોવૈજ્ઞાનિકો, સલાહકારો અથવા સામાજિક કાર્યકરો દર્દીઓને તેમની લાગણીઓનો સામનો કરવામાં, તણાવ ઘટાડવામાં અને કોપિંગ વ્યૂહરચનાઓ વિકસાવવામાં મદદ કરી શકે છે.
• સપોર્ટ જૂથો: અન્ય લિમ્ફોમા દર્દીઓ સાથે જોડાવાથી ભાવનાત્મક ટેકો અને સમજણ મળી શકે છે. સપોર્ટ જૂથો અનુભવો અને માહિતીની આપ-લે માટે એક સુરક્ષિત જગ્યા પ્રદાન કરે છે.
• કુટુંબ અને મિત્રોનો ટેકો: પ્રિયજનોનો ટેકો દર્દીની માનસિક અને ભાવનાત્મક સુખાકારી માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.

શારીરિક અને વ્યવસાયિક સંભાળ:

• ફિઝિકલ થેરાપી અને ઓક્યુપેશનલ થેરાપી: સારવાર પછી શારીરિક શક્તિ અને કાર્ય કરવાની ક્ષમતા પુનઃપ્રાપ્ત કરવામાં મદદરૂપ થઈ શકે છે.
• પોષણ સહાય: યોગ્ય પોષણ સારવાર દરમિયાન અને પછી શરીરને મજબૂત રાખવામાં અને પુનઃપ્રાપ્તિને વેગ આપવામાં મદદ કરે છે. ડાયેટિશિયન વ્યક્તિગત જરૂરિયાતો અનુસાર આહાર યોજના બનાવવામાં મદદ કરી શકે છે.
• વ્યવસાયિક પુનર્વસન: જે દર્દીઓ કામ કરતા હોય તેમને તેમની કાર્યક્ષમતા પુનઃપ્રાપ્ત કરવામાં અને કામ પર પાછા ફરવામાં મદદ કરવા માટે વ્યવસાયિક પુનર્વસન સેવાઓ જરૂરી હોઈ શકે છે.

અંતિમ તબક્કાની સંભાળ (Palliative Care):

જો લિમ્ફોમા અસાધ્ય હોય અથવા સારવાર અસરકારક ન હોય, તો અંતિમ તબક્કાની સંભાળ દર્દીને શક્ય તેટલો આરામદાયક રાખવા અને તેમના જીવનની ગુણવત્તા સુધારવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે. આમાં પીડા વ્યવસ્થાપન, લક્ષણ નિયંત્રણ અને ભાવનાત્મક અને આધ્યાત્મિક ટેકો શામેલ છે.

લિમ્ફોમાની સંભાળ એક બહુ-શિસ્ત અભિગમ છે જેમાં ડૉક્ટરો, નર્સો, સામાજિક કાર્યકરો, માનસિક સ્વાસ્થ્ય વ્યાવસાયિકો અને અન્ય સહાયક સ્ટાફની ટીમ દર્દીની જરૂરિયાતોને પૂર્ણ કરવા માટે સાથે મળીને કામ કરે છે. દર્દી અને તેમના પરિવારની સક્રિય ભાગીદારી પણ સંભાળનો એક મહત્વપૂર્ણ ભાગ છે.

લિમ્ફોમામાં શું ખાવું અને શું ન ખાવું?

લિમ્ફોમાના દર્દીઓ માટે કોઈ ચોક્કસ આહાર નથી કે જે રોગને મટાડી શકે અથવા સીધી રીતે તેની પ્રગતિને બદલી શકે. જો કે, સારવાર દરમિયાન અને પછી યોગ્ય પોષણ ખૂબ જ મહત્વનું છે કારણ કે તે શરીરને મજબૂત રાખવામાં, આડઅસરોને ઘટાડવામાં અને પુનઃપ્રાપ્તિને વેગ આપવામાં મદદ કરે છે. અહીં કેટલીક સામાન્ય માર્ગદર્શિકાઓ છે કે લિમ્ફોમાના દર્દીઓએ શું ખાવું જોઈએ અને શું ટાળવું જોઈએ:

શું ખાવું જોઈએ:

• સંતુલિત આહાર: એવો આહાર લો જેમાં વિવિધ પ્રકારના ખોરાકનો સમાવેશ થતો હોય, જેમ કે:
  • ફળો અને શાકભાજી: વિટામિન્સ, ખનિજો અને એન્ટીઑકિસડન્ટોથી ભરપૂર હોય છે, જે રોગપ્રતિકારક શક્તિને વધારવામાં મદદ કરે છે. વિવિધ રંગોના ફળો અને શાકભાજીનો સમાવેશ કરો.
  • આખા અનાજ: બ્રાઉન રાઇસ, ઓટ્સ, ક્વિનોઆ અને આખા ઘઉંની બ્રેડ જેવા ખોરાકમાં ફાઇબર અને અન્ય પોષક તત્વો હોય છે.
  • પ્રોટીન: દુર્બળ માંસ (ચિકન, માછલી), કઠોળ, ટોફુ, ઇંડા અને ડેરી ઉત્પાદનો પ્રોટીનના સારા સ્ત્રોત છે, જે શરીરના કોષોને રિપેર કરવામાં અને રોગપ્રતિકારક શક્તિને જાળવવામાં મદદ કરે છે.
  • સ્વસ્થ ચરબી: એવોકાડો, બદામ, બીજ અને ઓલિવ ઓઈલ જેવા ખોરાકમાં તંદુરસ્ત ચરબી હોય છે, જે શરીર માટે જરૂરી છે.
• પૂરતું પ્રવાહી: પાણી, સૂપ, જ્યુસ અને ચા જેવા પ્રવાહીનું પૂરતું સેવન નિર્જલીકરણને રોકવામાં અને શરીરના કાર્યોને યોગ્ય રીતે ચલાવવામાં મદદ કરે છે. કીમોથેરાપી દરમિયાન આ ખાસ કરીને મહત્વનું છે.
• નાના અને વારંવાર ભોજન: જો તમને ઉબકા અથવા ભૂખ ન લાગતી હોય, તો દિવસ દરમિયાન નાના અને વારંવાર ભોજન લેવાનો પ્રયાસ કરો.
• સારી રીતે રાંધેલો ખોરાક: ચેપના જોખમને ઘટાડવા માટે ખોરાકને સારી રીતે રાંધો.

શું ન ખાવું જોઈએ અથવા ટાળવું જોઈએ:

• કાચો અથવા અધકચરો ખોરાક: કાચા માંસ, માછલી, ઇંડા અને બિનપાશ્ચરાઇઝ્ડ ડેરી ઉત્પાદનોમાં બેક્ટેરિયા હોઈ શકે છે જે નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ ધરાવતા લોકો માટે જોખમી હોઈ શકે છે.
• ગંદા પાણી અથવા ન ધોયેલા ફળો અને શાકભાજી: ચેપથી બચવા માટે ફળો અને શાકભાજીને સારી રીતે ધોઈને ખાઓ.
• પ્રોસેસ્ડ ફૂડ અને જંક ફૂડ: આ ખોરાકમાં પોષક તત્વો ઓછા હોય છે અને તેમાં વધુ ખાંડ, મીઠું અને અસ્વસ્થ ચરબી હોય છે, જે સ્વાસ્થ્ય માટે હાનિકારક હોઈ શકે છે.
• વધુ પડતી ખાંડ અને મીઠું: આ ખોરાક શરીર માટે બિનજરૂરી છે અને આડઅસરોને વધારી શકે છે.
• દારૂ: દારૂ અમુક દવાઓ સાથે ક્રિયાપ્રતિક્રિયા કરી શકે છે અને આડઅસરોને વધારી શકે છે. તમારા ડૉક્ટરની સલાહ વિના તેનું સેવન ન કરો.
• તમારા ડૉક્ટર દ્વારા સૂચવવામાં આવેલો કોઈ ખાસ ખોરાક: તમારી સારવારના આધારે, તમારા ડૉક્ટર અથવા ડાયેટિશિયન તમને અમુક ચોક્કસ ખોરાક ટાળવાની સલાહ આપી શકે છે.

મહત્વપૂર્ણ બાબતો:

• વ્યક્તિગત જરૂરિયાતો: દરેક વ્યક્તિ અલગ હોય છે અને તેમની પોષણ જરૂરિયાતો પણ અલગ હોઈ શકે છે. તમારા ડૉક્ટર અથવા રજિસ્ટર્ડ ડાયેટિશિયન સાથે વાત કરવી શ્રેષ્ઠ છે જે તમારી ચોક્કસ પરિસ્થિતિ અને સારવાર યોજનાના આધારે વ્યક્તિગત આહાર ભલામણો આપી શકે છે.
• આડઅસરોનું સંચાલન: સારવાર દરમિયાન ઉબકા, ઉલટી, મોઢામાં ચાંદા અથવા સ્વાદમાં ફેરફાર જેવી આડઅસરો થઈ શકે છે, જે ખાવાની ક્ષમતાને અસર કરી શકે છે. આ પરિસ્થિતિઓનું સંચાલન કરવા માટે તમારા ડૉક્ટર અથવા ડાયેટિશિયન તમને સલાહ આપી શકે છે.
• વજન જાળવવું: સારવાર દરમિયાન તંદુરસ્ત વજન જાળવવું મહત્વપૂર્ણ છે. જો તમને વજન ઘટવાની અથવા વધવાની ચિંતા હોય તો તમારા ડૉક્ટરને જણાવો.

યાદ રાખો કે યોગ્ય પોષણ એ લિમ્ફોમાની સારવારનો એક મહત્વપૂર્ણ સહાયક ભાગ છે, પરંતુ તે મુખ્ય સારવાર નથી. હંમેશા તમારા ડૉક્ટર અને ડાયેટિશિયનની સલાહને અનુસરો.

લિમ્ફોમાનું જોખમ કેવી રીતે ઘટાડવું?

લિમ્ફોમાના ચોક્કસ કારણો સંપૂર્ણપણે જાણી શકાયા નથી, તેથી તેનું જોખમ સંપૂર્ણપણે ટાળવું શક્ય નથી. જો કે, કેટલાક પરિબળોને નિયંત્રિત કરીને અથવા ટાળીને જોખમ ઘટાડવાના પ્રયત્નો કરી શકાય છે:

• ચેપથી બચો:
  • એચ.આઈ.વી. (HIV) થી બચવા માટે સલામત જાતીય સંબંધો જાળવો અને શેર કરેલી સોયનો ઉપયોગ ટાળો. જો તમને એચ.આઈ.વી. હોય, તો તેની યોગ્ય સારવાર કરાવો.
  • હેપેટાઇટિસ સી (Hepatitis C) ના સંપર્કમાં આવવાનું ટાળો. જો તમને હેપેટાઇટિસ સી હોય, તો તેની સારવાર કરાવો.
  • એપ્સ્ટેઇન-બાર વાયરસ (EBV) ના ફેલાવાને ઘટાડવા માટે સારી સ્વચ્છતા જાળવો.
  • હેલિકોબેક્ટર પાયલોરી (H. pylori) ના ચેપની તપાસ કરાવો અને જો હોય તો તેની સારવાર કરાવો.
• રોગપ્રતિકારક શક્તિને મજબૂત રાખો:
  • સંતુલિત અને પૌષ્ટિક આહાર લો.
  • નિયમિત કસરત કરો.
  • પૂરતી ઊંઘ લો.
  • તણાવનું વ્યવસ્થાપન કરો.
• અમુક રસાયણોના સંપર્કમાં આવવાનું ટાળો:
  • બેન્ઝીન અને અમુક જંતુનાશકો અને નીંદણનાશકો જેવા રસાયણોના સંપર્કમાં આવવાનું ઓછું કરો. જો તમારે આવા રસાયણો સાથે કામ કરવું પડે તો સલામતીના યોગ્ય પગલાં લો.
• સ્વયંપ્રતિરક્ષા રોગોનું સંચાલન કરો: જો તમને કોઈ સ્વયંપ્રતિરક્ષા રોગ હોય, તો તેની યોગ્ય સારવાર અને સંચાલન કરો.
• અગાઉની કેન્સરની સારવાર અંગે ધ્યાન રાખો: જો તમને અગાઉ કેન્સરની સારવાર મળી હોય (કીમોથેરાપી અથવા રેડિયેશન), તો તમારા ડૉક્ટર સાથે નિયમિત ફોલો-અપ કરો, કારણ કે તેનાથી અમુક પ્રકારના લિમ્ફોમાનું જોખમ વધી શકે છે.
• જોખમ પરિબળો વિશે જાગૃત રહો: જો તમારા પરિવારમાં લિમ્ફોમાનો ઇતિહાસ હોય અથવા તમને અન્ય કોઈ જોખમ પરિબળો હોય, તો તેના વિશે તમારા ડૉક્ટર સાથે ચર્ચા કરો. જો કે, ફક્ત જોખમ પરિબળો હોવાનો અર્થ એ નથી કે તમને ચોક્કસપણે લિમ્ફોમા થશે.

એ યાદ રાખવું અગત્યનું છે કે આ પગલાં ફક્ત જોખમ ઘટાડવામાં મદદ કરી શકે છે, પરંતુ લિમ્ફોમા થતું અટકાવી શકતા નથી. જો તમને લિમ્ફોમાના કોઈ લક્ષણો જણાય તો તાત્કાલિક ડૉક્ટરની સલાહ લો. વહેલું નિદાન અને સારવાર પરિણામોને સુધારી શકે છે.

સારાંશ

લિમ્ફોમા એ લસિકા તંત્રનું કેન્સર છે, જે શરીરના રોગપ્રતિકારક તંત્રનો એક ભાગ છે. તેમાં લસિકા કોશિકાઓ અનિયંત્રિત રીતે વધે છે અને ગાંઠો બનાવે છે. તેના મુખ્ય બે પ્રકાર છે: હોજકિન્સ લિમ્ફોમા અને નોન-હોજકિન્સ લિમ્ફોમા.

ચિહ્નોમાં ગરદન, બગલ કે જંઘામૂળમાં દુખાવો વગરની સોજો, તાવ, રાત્રે પરસેવો, વજન ઘટવું અને થાકનો સમાવેશ થાય છે. જોખમ પરિબળોમાં વધતી ઉંમર, નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ, અમુક ચેપ, સ્વયંપ્રતિરક્ષા રોગો અને અમુક રસાયણોનો સંપર્ક શામેલ છે.

નિદાન માટે શારીરિક તપાસ, રક્ત પરીક્ષણો, બાયોપ્સી અને ઇમેજિંગ સ્કેનનો ઉપયોગ થાય છે. સારવાર લિમ્ફોમાના પ્રકાર અને તબક્કા પર આધાર રાખે છે અને તેમાં સક્રિય દેખરેખ, કીમોથેરાપી, રેડિયેશન થેરાપી, ઇમ્યુનોથેરાપી, લક્ષિત ઉપચાર અને સ્ટેમ સેલ ટ્રાન્સપ્લાન્ટનો સમાવેશ થઈ શકે છે.

યોગ્ય પોષણ અને સહાયક સંભાળ સારવાર દરમિયાન અને પછી મહત્વપૂર્ણ છે. જોખમ ઘટાડવા માટે ચેપથી બચવું, રોગપ્રતિકારક શક્તિને મજબૂત રાખવી અને હાનિકારક રસાયણોના સંપર્કમાં આવવાનું ટાળવું જરૂરી છે. વહેલું નિદાન અને સારવાર લિમ્ફોમાના વ્યવસ્થાપન માટે મહત્વપૂર્ણ છે.