કિડનીની પથરી

કિડનીની પથરી એટલે શું?

કિડનીની પથરી એ ખનિજો અને ક્ષારથી બનેલો એક સખત જથ્થો છે જે તમારા કિડનીમાં રચાય છે. પથરી રેતીના દાણા જેટલી નાની હોઈ શકે છે અથવા મોતી જેટલી મોટી હોઈ શકે છે. કેટલીકવાર, પથરી તમારા પેશાબના માર્ગમાંથી પસાર થાય છે અને તમને કોઈ સમસ્યા થતી નથી. પરંતુ જો પથરી મોટી હોય અથવા તમારા પેશાબના પ્રવાહને અવરોધે તો તે ખૂબ જ પીડાદાયક હોઈ શકે છે.

કિડનીની પથરીના કેટલાક સામાન્ય લક્ષણોમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

• બાજુ અથવા પીઠના નીચેના ભાગમાં તીવ્ર દુખાવો
• પેટના નીચેના ભાગમાં અથવા જાંઘ સુધી ફેલાતો દુખાવો
• વારંવાર પેશાબ કરવાની જરૂર લાગવી
• પેશાબ કરતી વખતે દુખાવો થવો
• પેશાબમાં લોહી આવવું
• ઉબકા અને ઉલટી
• તાવ અને ઠંડી લાગવી (જો ચેપ લાગ્યો હોય તો)
• વાદળછાયું અથવા દુર્ગંધયુક્ત પેશાબ

કિડનીની પથરી થવાના ઘણા કારણો હોઈ શકે છે, જેમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

• ઓછું પાણી પીવું (ડિહાઇડ્રેશન)
• અમુક ખોરાક વધુ પ્રમાણમાં લેવો (જેમ કે વધુ મીઠું, પ્રોટીન અથવા ઓક્સાલેટ ધરાવતો ખોરાક)
• અમુક તબીબી પરિસ્થિતિઓ (જેમ કે ગાઉટ, હાઇપરપેરાથાઇરોઇડિઝમ, અથવા વારંવાર યુરિનરી ટ્રેક્ટ ઇન્ફેક્શન)
• અમુક દવાઓ અથવા સપ્લીમેન્ટ્સ લેવા
• કિડનીની પથરીનો કૌટુંબિક ઇતિહાસ

જો તમને કિડનીની પથરીના લક્ષણો જણાય તો તમારે ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જોઈએ. ડૉક્ટર તમારી તપાસ કરશે અને પથરીનું નિદાન કરવા માટે પેશાબ અને લોહીની તપાસ અથવા ઇમેજિંગ ટેસ્ટ (જેમ કે એક્સ-રે અથવા સીટી સ્કેન) કરાવી શકે છે.

નાની પથરીઓ સામાન્ય રીતે પુષ્કળ પાણી પીવાથી અને પીડા નિવારક દવાઓ લેવાથી જાતે જ નીકળી જાય છે. મોટી પથરીઓને દૂર કરવા માટે તબીબી સારવારની જરૂર પડી શકે છે, જેમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

• શોક વેવ લિથોટ્રિપ્સી (SWL): આ પ્રક્રિયામાં પથરીને નાના ટુકડાઓમાં તોડવા માટે ધ્વનિ તરંગોનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે, જેથી તે સરળતાથી પેશાબ દ્વારા બહાર નીકળી શકે.
• યુરેટેરોસ્કોપી: આ પ્રક્રિયામાં એક પાતળી, લવચીક ટ્યુબ (યુરેટેરોસ્કોપ) મૂત્રમાર્ગ દ્વારા મૂત્રાશય અને મૂત્રનલિકામાં દાખલ કરવામાં આવે છે. પથરીને જોઈને તેને કાં તો દૂર કરવામાં આવે છે અથવા લેસરની મદદથી નાના ટુકડાઓમાં તોડવામાં આવે છે.
• પર્ક્યુટેનિયસ નેફ્રોલિથોટોમી (PCNL): આ મોટી પથરીઓ માટે કરવામાં આવતી એક સર્જિકલ પ્રક્રિયા છે. પીઠમાં એક નાનો ચીરો મૂકીને કિડનીમાં સીધો પ્રવેશ કરવામાં આવે છે અને પથરીને દૂર કરવામાં આવે છે અથવા તોડીને બહાર કાઢવામાં આવે છે.

કિડનીની પથરીને રોકવા માટે પુષ્કળ પ્રમાણમાં પાણી પીવું, સંતુલિત આહાર લેવો અને ડૉક્ટરની સલાહ મુજબ જીવનશૈલીમાં ફેરફાર કરવો મહત્વપૂર્ણ છે. જો તમને વારંવાર પથરી થતી હોય તો ડૉક્ટર તમને પથરીના પ્રકારને આધારે અમુક દવાઓ પણ આપી શકે છે.

કિડનીમાં પથરીના કારણો શું છે?

કિડનીમાં પથરી થવા પાછળ ઘણાં કારણો હોઈ શકે છે. સામાન્ય રીતે, જ્યારે તમારા પેશાબમાં અમુક ખનિજો અને ક્ષારનું પ્રમાણ વધી જાય છે અને તે પૂરતા પ્રમાણમાં પ્રવાહીમાં ઓગળી શકતા નથી, ત્યારે પથરી બનવાની પ્રક્રિયા શરૂ થાય છે.

કિડનીમાં પથરી થવાના મુખ્ય કારણો નીચે મુજબ છે:

• ઓછું પાણી પીવું (Dehydration): આ સૌથી સામાન્ય કારણ છે. જ્યારે તમે પૂરતું પાણી નથી પીતા, ત્યારે તમારા પેશાબમાં કચરો વધુ સાંદ્ર બને છે, જેના કારણે પથરી બનવાની શક્યતા વધી જાય છે. ગરમ અને સૂકા વાતાવરણમાં રહેતા લોકો અને વધુ પડતો પરસેવો પાડતા લોકોને આનું જોખમ વધારે હોય છે.
• ખોરાક: અમુક પ્રકારનો ખોરાક લેવાથી અમુક પ્રકારની પથરી થવાનું જોખમ વધી શકે છે. ઉદાહરણ તરીકે:
  • ઓક્સાલેટ (Oxalate) વધુ હોય તેવો ખોરાક: પાલક, બીટ, રુબાર્બ, બદામ, ચોકલેટ અને ચા જેવા ખોરાકમાં ઓક્સાલેટનું પ્રમાણ વધુ હોય છે, જે કેલ્શિયમ સાથે ભળીને કેલ્શિયમ ઓક્સાલેટ પથરી બનાવી શકે છે.
  • વધુ પ્રોટીન, સોડિયમ (મીઠું) અને ખાંડવાળો ખોરાક: આ પ્રકારનો ખોરાક અમુક પ્રકારની પથરીનું જોખમ વધારી શકે છે. વધુ પડતું સોડિયમ પેશાબમાં કેલ્શિયમનું પ્રમાણ વધારે છે.
  • વધુ પ્યુરિન (Purine) વાળો ખોરાક: લાલ માંસ અને શેલફિશ જેવા ખોરાકમાં પ્યુરિનનું પ્રમાણ વધુ હોય છે, જે યુરિક એસિડ પથરીનું કારણ બની શકે છે.
• તબીબી પરિસ્થિતિઓ: કેટલીક તબીબી પરિસ્થિતિઓ કિડનીમાં પથરી થવાનું જોખમ વધારે છે, જેમ કે:
  • હાઈપરપેરાથાઇરોઇડિઝમ (Hyperparathyroidism): આ સ્થિતિમાં પેરાથાઇરોઇડ ગ્રંથીઓ વધુ પડતા હોર્મોન્સ ઉત્પન્ન કરે છે, જેનાથી લોહીમાં કેલ્શિયમનું સ્તર વધે છે અને પથરી બની શકે છે.
  • ગાઉટ (Gout): આ સ્થિતિમાં શરીરમાં યુરિક એસિડનું સ્તર વધે છે, જેનાથી યુરિક એસિડ પથરી થઈ શકે છે.
  • વારંવાર યુરિનરી ટ્રેક્ટ ઇન્ફેક્શન (Urinary Tract Infections – UTIs): અમુક પ્રકારના બેક્ટેરિયા પેશાબના pHને બદલી શકે છે, જેનાથી સ્ટ્રુવાઇટ (Struvite) નામની પથરી બની શકે છે.
  • રેનલ ટ્યુબ્યુલર એસિડોસિસ (Renal Tubular Acidosis): આ સ્થિતિમાં કિડની પેશાબમાંથી એસિડને યોગ્ય રીતે દૂર કરી શકતી નથી, જેનાથી કેલ્શિયમ ફોસ્ફેટ પથરી થઈ શકે છે.
  • સિસ્ટિનુરિયા (Cystinuria): આ એક વારસાગત સ્થિતિ છે જેમાં કિડની અમુક એમિનો એસિડ (સિસ્ટિન) ને પેશાબમાં લીક કરે છે, જેનાથી સિસ્ટિન પથરી બને છે.
  • ક્રોહન રોગ (Crohn’s disease) અથવા અલ્સેરેટિવ કોલાઇટિસ (Ulcerative colitis) જેવી પાચનતંત્રની સમસ્યાઓ: આ રોગો શરીરમાં કેલ્શિયમ અને પાણીના શોષણને અસર કરી શકે છે, જેનાથી પથરીનું જોખમ વધે છે.
  • મેદસ્વીતા (Obesity): વધુ વજન હોવું પણ કિડનીમાં પથરી થવાનું જોખમ વધારે છે.
• દવાઓ અને સપ્લીમેન્ટ્સ: અમુક દવાઓ અને ડાયેટરી સપ્લીમેન્ટ્સ પણ કિડનીમાં પથરીનું જોખમ વધારી શકે છે, જેમ કે:
  • વધુ માત્રામાં વિટામિન સી સપ્લીમેન્ટ્સ
  • કેલ્શિયમ આધારિત એન્ટાસિડ્સ
  • અમુક પ્રકારની મૂત્રવર્ધક દવાઓ (Diuretics)
  • અમુક પ્રકારની માઇગ્રેન અથવા ડિપ્રેશનની દવાઓ
• કિડનીની પથરીનો કૌટુંબિક ઇતિહાસ: જો તમારા પરિવારમાં કોઈને કિડનીની પથરી થઈ હોય તો તમને પણ તેનું જોખમ વધારે છે.

કિડનીમાં પથરી થવાના ચોક્કસ કારણો વ્યક્તિએ વ્યક્તિએ બદલાઈ શકે છે. જો તમને વારંવાર પથરી થતી હોય તો તમારા ડૉક્ટર કારણ જાણવા માટે અમુક તપાસ કરાવી શકે છે અને તેને રોકવા માટે યોગ્ય સલાહ આપી શકે છે.

કિડની સ્ટોન ના ચિહ્નો અને લક્ષણો શું છે?

કિડની સ્ટોન (પથરી) ના ચિહ્નો અને લક્ષણો ત્યારે દેખાય છે જ્યારે પથરી કિડનીમાં ફરે છે અથવા મૂત્રમાર્ગમાં (કિડનીને મૂત્રાશય સાથે જોડતી નળી) જાય છે. જો પથરી નાની હોય અને કિડનીમાં જ રહે તો ક્યારેક કોઈ લક્ષણો દેખાતા નથી.

કિડની સ્ટોનના સામાન્ય ચિહ્નો અને લક્ષણોમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

• તીવ્ર દુખાવો: આ કિડની સ્ટોનનું મુખ્ય લક્ષણ છે. દુખાવો સામાન્ય રીતે તમારી બાજુ અને પીઠમાં, પાંસળીઓની નીચે શરૂ થાય છે અને પેટના નીચેના ભાગમાં અને જાંઘ સુધી ફેલાઈ શકે છે. પુરુષોમાં, દુખાવો તેમના અંડકોષમાં પણ ફેલાઈ શકે છે. આ દુખાવો ખૂબ જ તીવ્ર હોઈ શકે છે અને તે મોજાંની જેમ આવે છે અને જાય છે, જેને રેનલ કોલિક (Renal Colic) કહેવાય છે. આ દુખાવો એટલો તીવ્ર હોઈ શકે છે કે વ્યક્તિને બેસવું કે આરામ કરવો મુશ્કેલ લાગે છે.
• પેશાબમાં લોહી (હેમેટુરિયા): પથરી મૂત્રમાર્ગમાંથી પસાર થતી વખતે તેની આંતરિક દિવાલને ઘસવાથી પેશાબમાં લોહી આવી શકે છે. લોહી લાલ, ગુલાબી અથવા ભૂરા રંગનું હોઈ શકે છે. કેટલીકવાર લોહી એટલું ઓછું હોય છે કે તે નરી આંખે દેખાતું નથી, પરંતુ પેશાબની તપાસમાં મળી શકે છે.
• વારંવાર પેશાબ કરવાની જરૂર લાગવી: પથરી મૂત્રાશયની નજીક પહોંચે ત્યારે તમને વારંવાર પેશાબ કરવાની જરૂરિયાતનો અનુભવ થઈ શકે છે.
• પેશાબ કરતી વખતે દુખાવો થવો (ડિસ્યુરિયા): પેશાબ કરતી વખતે બળતરા અથવા દુખાવો થઈ શકે છે.
• પેશાબ કરવામાં મુશ્કેલી અથવા ઓછી માત્રામાં પેશાબ થવો: જો પથરી મૂત્રમાર્ગને અવરોધે તો પેશાબ કરવામાં મુશ્કેલી પડી શકે છે અથવા ખૂબ જ ઓછી માત્રામાં પેશાબ થઈ શકે છે.
• ઉબકા અને ઉલટી: તીવ્ર દુખાવાના કારણે ઉબકા અને ઉલટી થઈ શકે છે.
• તાવ અને ઠંડી લાગવી: જો કિડનીમાં અથવા મૂત્રમાર્ગમાં ચેપ લાગ્યો હોય તો તાવ અને ઠંડી લાગી શકે છે. આ એક ગંભીર સ્થિતિ હોઈ શકે છે અને તાત્કાલિક તબીબી સહાયની જરૂર પડે છે.
• વાદળછાયું અથવા દુર્ગંધયુક્ત પેશાબ: ચેપની હાજરીમાં પેશાબ વાદળછાયું અથવા દુર્ગંધવાળો હોઈ શકે છે.
• પેશાબમાં રેતી જેવા નાના કણો નીકળવા: ક્યારેક નાના પથરીના ટુકડા રેતીના દાણા જેવા પેશાબમાં નીકળી શકે છે.

જો તમને આમાંના કોઈપણ લક્ષણોનો અનુભવ થાય તો તમારે તાત્કાલિક ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જોઈએ. કિડની સ્ટોન ગંભીર પીડા અને અન્ય ગૂંચવણોનું કારણ બની શકે છે, તેથી તેનું યોગ્ય નિદાન અને સારવાર જરૂરી છે.

કિડનીના પથરી કયા પ્રકારના હોય છે?

કિડનીમાં મુખ્યત્વે ચાર પ્રકારની પથરી જોવા મળે છે, જે તેમના રાસાયણિક બંધારણના આધારે વર્ગીકૃત કરવામાં આવે છે:

1. કેલ્શિયમ સ્ટોન્સ (Calcium Stones): આ સૌથી સામાન્ય પ્રકારની કિડનીની પથરી છે. તે મુખ્યત્વે બે પ્રકારની હોય છે:
   • કેલ્શિયમ ઓક્સાલેટ (Calcium Oxalate): આ સૌથી સામાન્ય પ્રકાર છે અને ત્યારે બને છે જ્યારે પેશાબમાં કેલ્શિયમ ઓક્સાલેટ સાથે જોડાય છે. ઓક્સાલેટ એક કુદરતી પદાર્થ છે જે ઘણા ખોરાકમાં જોવા મળે છે.
   • કેલ્શિયમ ફોસ્ફેટ (Calcium Phosphate): આ પ્રકારની પથરી ઓછી સામાન્ય છે અને તે અમુક મેટાબોલિક પરિસ્થિતિઓ અથવા યુરિનરી ટ્રેક્ટ ઇન્ફેક્શન સાથે સંકળાયેલી હોઈ શકે છે.
2. યુરિક એસિડ સ્ટોન્સ (Uric Acid Stones): આ પથરી ત્યારે બને છે જ્યારે પેશાબમાં યુરિક એસિડનું પ્રમાણ ખૂબ વધારે હોય છે. જે લોકો પૂરતું પાણી નથી પીતા, વધુ પ્રોટીનવાળો ખોરાક લે છે અથવા ગાઉટ નામની બીમારીથી પીડિત હોય છે તેમને આ પ્રકારની પથરી થવાનું જોખમ વધારે હોય છે.
3. સ્ટ્રુવાઇટ સ્ટોન્સ (Struvite Stones): આ પથરીઓ યુરિનરી ટ્રેક્ટ ઇન્ફેક્શનના પરિણામે બને છે. તે મેગ્નેશિયમ, એમોનિયમ અને ફોસ્ફેટથી બનેલી હોય છે અને ઝડપથી મોટી થઈ શકે છે. સ્ત્રીઓમાં આ પ્રકારની પથરી વધુ જોવા મળે છે.
4. સિસ્ટિન સ્ટોન્સ (Cystine Stones): આ દુર્લભ પ્રકારની પથરી છે અને તે સિસ્ટિનુરિયા નામની વારસાગત સ્થિતિ ધરાવતા લોકોમાં થાય છે. આ સ્થિતિમાં કિડની પેશાબમાંથી સિસ્ટિન નામના એમિનો એસિડને ફરીથી શોષી શકતી નથી, જેના કારણે પથરી બને છે.

દરેક પ્રકારની કિડનીની પથરીના કારણો અને સારવાર અલગ અલગ હોઈ શકે છે. તેથી, જો તમને કિડનીની પથરીનું નિદાન થાય તો ડૉક્ટર તમને પથરીના પ્રકારને ઓળખવા માટે તપાસ કરાવી શકે છે, જેથી યોગ્ય સારવાર અને ભવિષ્યમાં તેને રોકવા માટેના પગલાં લઈ શકાય.

કિડનીની પથરીનું જોખમ કોને વધારે છે?

કિડનીની પથરી થવાનું જોખમ અમુક ચોક્કસ પરિબળો ધરાવતા લોકોને વધારે હોય છે. આ પરિબળોમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

વ્યક્તિગત ઇતિહાસ:

• અગાઉ કિડનીની પથરી થઈ હોય: જે લોકોને એકવાર કિડનીની પથરી થઈ હોય તેમને ફરીથી થવાની શક્યતા ઘણી વધારે હોય છે.
• કિડનીની પથરીનો કૌટુંબિક ઇતિહાસ: જો તમારા પરિવારમાં કોઈને કિડનીની પથરી થઈ હોય તો તમને પણ તેનું જોખમ વધારે છે.

જીવનશૈલીના પરિબળો:

• ઓછું પાણી પીવું (Dehydration): પૂરતું પાણી ન પીવાથી પેશાબ ઓછો બને છે અને તેમાં ખનિજોની સાંદ્રતા વધે છે, જેનાથી પથરી બનવાનું જોખમ વધે છે. ગરમ અને સૂકા વાતાવરણમાં રહેતા લોકો અને વધુ પડતો પરસેવો પાડતા લોકોને આનું જોખમ વધારે હોય છે.
• અમુક પ્રકારનો ખોરાક:
  • ઓક્સાલેટ (Oxalate) વધુ હોય તેવો ખોરાક: પાલક, બીટ, રુબાર્બ, બદામ, ચોકલેટ અને ચા જેવા ખોરાક વધુ લેવાથી કેલ્શિયમ ઓક્સાલેટ પથરીનું જોખમ વધી શકે છે.
  • વધુ પ્રોટીન, સોડિયમ (મીઠું) અને ખાંડવાળો ખોરાક: આ પ્રકારનો ખોરાક અમુક પ્રકારની પથરીનું જોખમ વધારી શકે છે. વધુ પડતું સોડિયમ પેશાબમાં કેલ્શિયમનું પ્રમાણ વધારે છે.
  • વધુ પ્યુરિન (Purine) વાળો ખોરાક: લાલ માંસ અને શેલફિશ જેવા ખોરાકમાં પ્યુરિનનું પ્રમાણ વધુ હોય છે, જે યુરિક એસિડ પથરીનું કારણ બની શકે છે.
• મેદસ્વીતા (Obesity): વધુ વજન હોવું પણ કિડનીમાં પથરી થવાનું જોખમ વધારે છે.

તબીબી પરિસ્થિતિઓ:

• હાઈપરપેરાથાઇરોઇડિઝમ (Hyperparathyroidism)
• ગાઉટ (Gout)
• વારંવાર યુરિનરી ટ્રેક્ટ ઇન્ફેક્શન (Urinary Tract Infections – UTIs)
• રેનલ ટ્યુબ્યુલર એસિડોસિસ (Renal Tubular Acidosis)
• સિસ્ટિનુરિયા (Cystinuria)
• ક્રોહન રોગ (Crohn’s disease) અથવા અલ્સેરેટિવ કોલાઇટિસ (Ulcerative colitis) જેવી પાચનતંત્રની સમસ્યાઓ
• ડાયાબિટીસ (Diabetes)
• હાઈપરટેન્શન (Hypertension)
• કિડનીમાં સિસ્ટ (Kidney cysts)

દવાઓ અને સપ્લીમેન્ટ્સ:

• વધુ માત્રામાં વિટામિન સી સપ્લીમેન્ટ્સ
• કેલ્શિયમ આધારિત એન્ટાસિડ્સ
• અમુક પ્રકારની મૂત્રવર્ધક દવાઓ (Diuretics)
• અમુક પ્રકારની માઇગ્રેન અથવા ડિપ્રેશનની દવાઓ
• અમુક એન્ટિબાયોટિક્સ
• અમુક એન્ટિરેટ્રોવાયરલ દવાઓ (એચઆઈવીની સારવાર માટે વપરાય છે)
• અમુક એન્ટિ-એપિલેપ્ટિક દવાઓ

અન્ય પરિબળો:

• ઉંમર: કિડનીની પથરી કોઈપણ ઉંમરે થઈ શકે છે, પરંતુ તે સામાન્ય રીતે 30 થી 50 વર્ષની વયના લોકોમાં વધુ જોવા મળે છે.
• જાતિ: પુરુષોમાં સ્ત્રીઓ કરતાં કિડનીની પથરી થવાનું જોખમ વધારે હોય છે.
• અમુક વંશીય જૂથો: નોન-હિસ્પેનિક શ્વેત લોકોમાં અન્ય વંશીય જૂથો કરતાં કિડનીની પથરી વધુ સામાન્ય છે.

જો તમને આમાંના કોઈપણ જોખમી પરિબળો હોય તો તમારે કિડનીની પથરીને રોકવા માટે ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જોઈએ, જેમાં પૂરતું પાણી પીવું અને આહારમાં ફેરફાર કરવો વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.

કિડનીની પથરીનું નિદાન કેવી રીતે કરવું?

કિડનીની પથરીનું નિદાન કરવા માટે ડૉક્ટર વિવિધ પદ્ધતિઓનો ઉપયોગ કરી શકે છે, જેમાં તમારી તબીબી હિસ્ટ્રી, શારીરિક તપાસ અને અમુક તપાસોનો સમાવેશ થાય છે:

1. તબીબી ઇતિહાસ અને શારીરિક તપાસ:

• ડૉક્ટર તમારા લક્ષણો વિશે પૂછશે, જેમ કે દુખાવાની તીવ્રતા અને સ્થાન, પેશાબની આવર્તન, પેશાબમાં લોહી આવવું વગેરે.
• તેઓ તમારી અગાઉની તબીબી પરિસ્થિતિઓ, દવાઓ અને કિડનીની પથરીનો કૌટુંબિક ઇતિહાસ વિશે પણ પૂછશે.
• શારીરિક તપાસમાં ડૉક્ટર તમારા પેટ અને પીઠના ભાગને તપાસી શકે છે જેથી કોઈ દુખાવો અથવા અસામાન્યતા જણાય.

2. પેશાબની તપાસ (યુરિન એનાલિસિસ):

• પેશાબની તપાસ પથરીની હાજરી સૂચવી શકે છે. આ તપાસમાં પેશાબમાં લોહી, ચેપના ચિહ્નો અને પથરી બનાવતા ખનિજોના સ્તરની તપાસ કરવામાં આવે છે.
• 24-કલાકનો પેશાબ સંગ્રહ પણ કરવામાં આવી શકે છે જેથી પેશાબમાં પથરી બનાવતા પદાર્થોની માત્રાને વધુ સારી રીતે માપી શકાય. આનાથી ભવિષ્યમાં પથરી બનવાનું જોખમ જાણવામાં મદદ મળે છે.

3. લોહીની તપાસ (બ્લડ ટેસ્ટ):

• લોહીની તપાસ કિડનીના કાર્યનું મૂલ્યાંકન કરવામાં મદદ કરે છે અને પેશાબમાં કેલ્શિયમ અને યુરિક એસિડના સ્તરને માપી શકે છે.

4. ઇમેજિંગ ટેસ્ટ:

• પથરીનું કદ અને સ્થાન જાણવા માટે અને મૂત્રમાર્ગમાં કોઈ અવરોધ છે કે નહીં તે જોવા માટે ઇમેજિંગ ટેસ્ટ કરવામાં આવે છે:
  • સામાન્ય એક્સ-રે (KUB X-ray – Kidney, Ureter, Bladder): કેટલીક પ્રકારની પથરી એક્સ-રે પર દેખાઈ શકે છે.
  • અલ્ટ્રાસાઉન્ડ (Ultrasound): આ ટેસ્ટ કિડની અને મૂત્રાશયની તસવીરો બનાવવા માટે ધ્વનિ તરંગોનો ઉપયોગ કરે છે અને પથરીને ઓળખવામાં મદદરૂપ થઈ શકે છે. તે ખાસ કરીને ગર્ભવતી મહિલાઓ અને બાળકો માટે સલામત છે.
  • સીટી સ્કેન (CT Scan – Computed Tomography): આ સૌથી સંવેદનશીલ ઇમેજિંગ ટેસ્ટ છે અને તે નાની પથરીઓને પણ શોધી શકે છે. તેને નોન-કોન્ટ્રાસ્ટ હેલિકલ સીટી સ્કેન (Non-contrast helical CT scan) તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે જે કિડનીની પથરી માટે ખાસ ઉપયોગી છે.
  • ઇન્ટ્રાવેનસ પાયલોગ્રામ (Intravenous Pyelogram – IVP): આ ટેસ્ટમાં નસમાં એક ડાય નાખવામાં આવે છે, જે કિડની, મૂત્રનલિકા અને મૂત્રાશયમાં જાય છે અને એક્સ-રેની શ્રેણી લેવામાં આવે છે. આ પથરીના સ્થાન અને કદને વધુ સારી રીતે દર્શાવે છે, પરંતુ હવે સીટી સ્કેન વધુ સામાન્ય રીતે ઉપયોગમાં લેવાય છે.

5. પથરીનું વિશ્લેષણ:

• જો તમે પથરીને પેશાબ દ્વારા બહાર કાઢો છો, તો ડૉક્ટર તેને રાસાયણિક બંધારણ જાણવા માટે લેબોરેટરીમાં મોકલી શકે છે. આનાથી એ જાણવામાં મદદ મળે છે કે કયા પ્રકારની પથરી છે અને ભવિષ્યમાં તેને રોકવા માટે કયા પગલાં લેવા જોઈએ.

તમારા લક્ષણો અને તપાસના પરિણામોના આધારે ડૉક્ટર કિડનીની પથરીનું નિદાન કરશે અને તમારી સારવારની યોજના બનાવશે.

કિડનીની પથરીની સારવાર શું છે?

કિડનીની પથરીની સારવાર પથરીના કદ, સ્થાન અને તમારા લક્ષણોની તીવ્રતા પર આધાર રાખે છે. નાની પથરીઓ સામાન્ય રીતે ઘરે જ સારવારથી નીકળી જાય છે, જ્યારે મોટી પથરીઓ માટે તબીબી હસ્તક્ષેપની જરૂર પડે છે.

નાની પથરીઓ માટે ઘરે સારવાર:

• પુષ્કળ પાણી પીવું: દિવસમાં ઓછામાં ઓછું 2 થી 3 લિટર પાણી પીવું ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. આ પેશાબને પાતળો કરવામાં અને પથરીને કુદરતી રીતે બહાર કાઢવામાં મદદ કરે છે. જ્યાં સુધી પથરી નીકળી ન જાય ત્યાં સુધી પેશાબનો રંગ આછો પીળો હોવો જોઈએ.
• પીડા નિવારક દવાઓ: દુખાવાને નિયંત્રિત કરવા માટે ડૉક્ટર તમને ઓવર-ધ-કાઉન્ટર પીડા નિવારક દવાઓ જેમ કે આઇબુપ્રોફેન (Ibuprofen) અથવા નેપ્રોક્સેન (Naproxen) લેવાની સલાહ આપી શકે છે. તીવ્ર દુખાવામાં ડૉક્ટર પ્રિસ્ક્રિપ્શનવાળી મજબૂત દવાઓ પણ આપી શકે છે.
• આલ્ફા-બ્લોકર્સ (Alpha-blockers): આ દવાઓ મૂત્રનલિકાના સ્નાયુઓને આરામ આપે છે, જેનાથી પથરી સરળતાથી અને ઓછી પીડા સાથે બહાર નીકળી શકે છે. ડૉક્ટર આ દવાઓ અમુક ચોક્કસ પ્રકારની પથરી માટે આપી શકે છે.
• પેશાબને ગાળવું: જ્યારે તમે પેશાબ કરો છો, ત્યારે તેને ગાળવા માટે એક જાળીનો ઉપયોગ કરો. આ તમને પથરીને પકડવામાં મદદ કરશે જેથી તેનું વિશ્લેષણ કરી શકાય અને ભવિષ્યમાં તેને રોકવા માટેના કારણો જાણી શકાય.

મોટી પથરીઓ માટે તબીબી સારવાર:

જો પથરી મોટી હોય, દુખાવો અસહ્ય હોય, પેશાબમાં અવરોધ હોય અથવા ચેપના ચિહ્નો દેખાય તો તબીબી હસ્તક્ષેપ જરૂરી બને છે. કેટલીક સામાન્ય તબીબી સારવાર પદ્ધતિઓ નીચે મુજબ છે:

• શોક વેવ લિથોટ્રિપ્સી (Shock Wave Lithotripsy – SWL): આ એક બિન-આક્રમક પ્રક્રિયા છે જેમાં શરીરની બહારથી આઘાત તરંગો (શોક વેવ્સ) મોકલવામાં આવે છે. આ તરંગો પથરીને નાના ટુકડાઓમાં તોડી નાખે છે, જે પછી પેશાબ દ્વારા સરળતાથી બહાર નીકળી શકે છે. આ પ્રક્રિયામાં સામાન્ય રીતે એનેસ્થેસિયાની જરૂર પડે છે.
• યુરેટેરોસ્કોપી (Ureteroscopy): આ પ્રક્રિયામાં એક પાતળી, લવચીક ટ્યુબ જેમાં કેમેરો અને સાધનો જોડાયેલા હોય છે (યુરેટેરોસ્કોપ), તેને મૂત્રમાર્ગ દ્વારા મૂત્રાશય અને પછી મૂત્રનલિકામાં દાખલ કરવામાં આવે છે. ડૉક્ટર પથરીને જોઈ શકે છે અને તેને નાના સાધનોની મદદથી પકડીને બહાર કાઢી શકે છે અથવા લેસરની મદદથી નાના ટુકડાઓમાં તોડી શકે છે.
• પર્ક્યુટેનિયસ નેફ્રોલિથોટોમી (Percutaneous Nephrolithotomy – PCNL): આ મોટી પથરીઓ માટે કરવામાં આવતી એક સર્જિકલ પ્રક્રિયા છે જે કિડનીમાં સીધી રીતે કરવામાં આવે છે. પીઠમાં એક નાનો ચીરો મૂકીને કિડનીમાં એક ટ્યુબ દાખલ કરવામાં આવે છે. પછી પથરીને કાં તો દૂર કરવામાં આવે છે અથવા તેને તોડીને બહાર કાઢવામાં આવે છે. આ પ્રક્રિયામાં સામાન્ય રીતે હોસ્પિટલમાં દાખલ થવાની જરૂર પડે છે.
• ઓપન સર્જરી: આ પદ્ધતિનો ઉપયોગ હવે ભાગ્યે જ થાય છે અને તે ખૂબ મોટી અથવા જટિલ પથરીઓ માટે અનામત છે જ્યારે અન્ય સારવાર વિકલ્પો સફળ ન થાય.

પથરીના પ્રકાર અનુસાર સારવાર:

પથરીના પ્રકારને આધારે ડૉક્ટર ભવિષ્યમાં તેને રોકવા માટે અમુક દવાઓ પણ આપી શકે છે:

• કેલ્શિયમ સ્ટોન્સ: થિયાઝાઇડ મૂત્રવર્ધક દવાઓ પેશાબમાં કેલ્શિયમનું પ્રમાણ ઘટાડવામાં મદદ કરી શકે છે.
• યુરિક એસિડ સ્ટોન્સ: એલોપ્યુરિનોલ (Allopurinol) યુરિક એસિડનું ઉત્પાદન ઘટાડવામાં મદદ કરે છે. પેશાબને વધુ આલ્કલાઇન બનાવવા માટે દવાઓ પણ આપી શકાય છે.
• સ્ટ્રુવાઇટ સ્ટોન્સ: આ પ્રકારની પથરીની સારવારમાં સામાન્ય રીતે સર્જરી દ્વારા તેને દૂર કરવી પડે છે અને યુરિનરી ટ્રેક્ટ ઇન્ફેક્શનની સારવાર કરવી મહત્વપૂર્ણ છે.
• સિસ્ટિન સ્ટોન્સ: પેશાબને વધુ આલ્કલાઇન બનાવવા અને સિસ્ટિનની સાંદ્રતા ઘટાડવા માટે દવાઓ આપવામાં આવે છે. પુષ્કળ પાણી પીવું પણ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.

તમારી ચોક્કસ પરિસ્થિતિ માટે શ્રેષ્ઠ સારવાર વિકલ્પ નક્કી કરવા માટે ડૉક્ટર સાથે વાત કરવી મહત્વપૂર્ણ છે. તેઓ તમારી પથરીના કદ, સ્થાન અને પ્રકારને ધ્યાનમાં રાખીને યોગ્ય સારવારની ભલામણ કરશે.

કિડનીના પથરીની આયુર્વેદિક સારવાર શું છે?

આયુર્વેદમાં કિડનીની પથરીને “અશ્મરી” કહેવામાં આવે છે. આયુર્વેદિક સારવારમાં પથરીને તોડવા, ઓગાળવા અને તેને શરીરમાંથી બહાર કાઢવામાં મદદ કરવા માટે કુદરતી ઉપચારો અને જીવનશૈલીમાં ફેરફાર પર ભાર મૂકવામાં આવે છે.

કિડનીની પથરી માટે કેટલીક સામાન્ય આયુર્વેદિક સારવાર પદ્ધતિઓ નીચે મુજબ છે:

1. હર્બલ ઉપચારો (Herbal Remedies):

• ગોખરુ (Gokshura): આ એક જાણીતી આયુર્વેદિક ઔષધિ છે જે મૂત્રવર્ધક (diuretic) તરીકે કામ કરે છે અને પથરીને તોડવામાં અને તેને બહાર કાઢવામાં મદદ કરે છે. તે પેશાબના પ્રવાહને પણ સુધારે છે.
• પાષાણભેદ (Pashanbhed): આ નામનો અર્થ થાય છે “પથ્થર તોડનાર”. તે પથરીને ઓગાળવામાં અને તેને નાના ટુકડાઓમાં તોડવામાં મદદ કરે છે.
• પુનર્નવા (Punarnava): આ ઔષધિ કિડનીના કાર્યને સુધારે છે અને શરીરમાંથી વધારાનું પ્રવાહી અને ઝેર દૂર કરવામાં મદદ કરે છે.
• વરુણ (Varun): તે પથરીને તોડવામાં અને મૂત્રમાર્ગને સાફ કરવામાં મદદ કરે છે.
• ત્રિફળા (Triphala): આ ત્રણ ફળો (આમળા, બહેડા અને હરડે)નું મિશ્રણ છે જે શરીરને ડિટોક્સિફાય કરવામાં અને પાચનને સુધારવામાં મદદ કરે છે.
• ચંદ્રપ્રભા વટી (Chandraprabha Vati): આ એક આયુર્વેદિક ગોળી છે જેમાં વિવિધ ઔષધિઓનું મિશ્રણ હોય છે અને તે કિડનીની પથરીની સારવારમાં ઉપયોગી માનવામાં આવે છે.
• શુદ્ધ શિલાજીત (Shuddha Shilajit): તે કિડનીના સ્વાસ્થ્ય માટે સારું માનવામાં આવે છે અને પથરીને ઓગાળવામાં મદદ કરી શકે છે.

2. આહાર અને જીવનશૈલીમાં ફેરફાર:

• પુષ્કળ પાણી પીવું: આયુર્વેદ પણ પથરીની સારવારમાં પૂરતું પાણી પીવા પર ભાર મૂકે છે જેથી પેશાબ પાતળો રહે અને પથરી બહાર નીકળવામાં મદદ મળે.
• પ્રવાહીનું સેવન વધારવું: પાણી ઉપરાંત નાળિયેર પાણી, જવનું પાણી અને લીંબુનું શરબત જેવા પ્રવાહી પણ ફાયદાકારક છે.
• અમુક ખોરાક ટાળવો: આયુર્વેદમાં અમુક ખોરાકને પથરી બનવાનું કારણ માનવામાં આવે છે, જેમ કે વધુ ઓક્સાલેટ ધરાવતો ખોરાક (પાલક, ટામેટાં, રીંગણ), વધુ મીઠું, લાલ માંસ અને પ્રોસેસ્ડ ફૂડ.
• યોગ અને કસરત: નિયમિત યોગ અને હળવી કસરત કિડનીના સ્વાસ્થ્યને સુધારવામાં અને પથરીને કુદરતી રીતે બહાર કાઢવામાં મદદ કરી શકે છે.
• તણાવ વ્યવસ્થાપન: તણાવ પણ શરીરના સ્વાસ્થ્ય પર અસર કરી શકે છે, તેથી યોગ અને ધ્યાન દ્વારા તણાવને ઓછો કરવો જોઈએ.

3. આયુર્વેદિક ચિકિત્સાઓ:

• ક્ષાર ચિકિત્સા: આમાં અમુક આલ્કલાઇન ઔષધિઓનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે જે પેશાબના pHને બદલીને પથરીને ઓગાળવામાં મદદ કરી શકે છે.
• વસ્તી (Enema): આયુર્વેદિક એનિમાનો ઉપયોગ શરીરમાંથી ઝેર દૂર કરવા અને પાચનને સુધારવા માટે કરવામાં આવે છે, જે પરોક્ષ રીતે કિડનીના સ્વાસ્થ્યને લાભ કરે છે.

મહત્વની નોંધ:

• આયુર્વેદિક સારવાર લેતા પહેલા હંમેશા લાયક આયુર્વેદિક ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જરૂરી છે. તેઓ તમારી વ્યક્તિગત પ્રકૃતિ અને પથરીના પ્રકારને આધારે યોગ્ય સારવાર યોજના નક્કી કરી શકે છે.
• આયુર્વેદિક ઉપચારો દરેક વ્યક્તિ માટે સમાન રીતે અસરકારક હોતા નથી અને કેટલીકવાર તબીબી સારવારની જરૂર પડી શકે છે.
• જો તમને તીવ્ર દુખાવો, તાવ અથવા પેશાબ કરવામાં તકલીફ થતી હોય તો તાત્કાલિક તબીબી સહાય લેવી જોઈએ. આયુર્વેદિક ઉપચારોને તબીબી સારવારના વિકલ્પ તરીકે ન ગણવા જોઈએ.

આયુર્વેદ કિડનીની પથરીની સારવાર માટે એક સંકલિત અભિગમ પ્રદાન કરે છે જે કુદરતી ઉપચારો અને જીવનશૈલીમાં ફેરફાર પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે. યોગ્ય માર્ગદર્શન અને તબીબી દેખરેખ હેઠળ આ ઉપચારો ફાયદાકારક સાબિત થઈ શકે છે.

કિડનીની પથરીના ઘરગથ્થુ ઉપચાર શું છે?

કિડનીની પથરીના દુખાવાને હળવો કરવા અને નાની પથરીઓને કુદરતી રીતે બહાર કાઢવામાં મદદ કરવા માટે કેટલાક ઘરગથ્થુ ઉપચારો અજમાવી શકાય છે. જો કે, એ યાદ રાખવું અગત્યનું છે કે આ ઉપચારો તબીબી સારવારનો વિકલ્પ નથી અને જો દુખાવો તીવ્ર હોય અથવા અન્ય લક્ષણો જણાય તો ડૉક્ટરની સલાહ લેવી ખૂબ જ જરૂરી છે.

કેટલાક સામાન્ય ઘરગથ્થુ ઉપચારો નીચે મુજબ છે:

• પુષ્કળ પાણી પીવું: દિવસમાં ઓછામાં ઓછું 8-10 ગ્લાસ પાણી પીવું ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. પાણી પેશાબને પાતળો કરે છે અને પથરીને સરળતાથી બહાર નીકળવામાં મદદ કરે છે. જ્યાં સુધી પથરી નીકળી ન જાય ત્યાં સુધી પેશાબનો રંગ આછો પીળો હોવો જોઈએ.
• લીંબુનો રસ: લીંબુમાં સાઇટ્રિક એસિડ હોય છે, જે કેલ્શિયમ આધારિત પથરીઓને તોડવામાં અને તેની વૃદ્ધિને ધીમી કરવામાં મદદ કરી શકે છે. એક ગ્લાસ પાણીમાં તાજા લીંબુનો રસ ભેળવીને દિવસમાં બે-ત્રણ વાર પીવો.
• તુલસીનો રસ: તુલસીમાં એસિટિક એસિડ હોય છે, જે પથરીને તોડવામાં મદદરૂપ થઈ શકે છે. તે પીડાને ઓછી કરવામાં અને કિડનીના સ્વાસ્થ્યને સુધારવામાં પણ મદદ કરે છે. દરરોજ સવારે ખાલી પેટ તુલસીના પાનનો રસ પીવો.
• દાડમનો રસ: દાડમમાં એન્ટીઓક્સીડેન્ટ્સ હોય છે જે કિડનીને નુકસાનથી બચાવવામાં મદદ કરે છે અને પથરીને કુદરતી રીતે બહાર કાઢવામાં મદદ કરી શકે છે.
• જવનું પાણી: જવનું પાણી મૂત્રવર્ધક તરીકે કામ કરે છે અને પેશાબના પ્રવાહને વધારે છે, જેનાથી પથરી બહાર નીકળવામાં મદદ મળે છે. એક કપ જવને બે ગ્લાસ પાણીમાં ઉકાળો અને ઠંડુ કરીને દિવસભર પીવો.
• એપલ સાઇડર વિનેગર: એપલ સાઇડર વિનેગરમાં એસિટિક એસિડ હોય છે જે પથરીને ઓગાળવામાં મદદ કરી શકે છે. એક ગ્લાસ પાણીમાં એકથી બે ચમચી એપલ સાઇડર વિનેગર ભેળવીને દિવસમાં એક વાર પીવો. જો કે, તેનું વધુ પડતું સેવન દાંતના ઇનેમલને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે, તેથી સાવધાની રાખવી જરૂરી છે.
• તરબૂચ: તરબૂચમાં પાણીનું પ્રમાણ ખૂબ વધારે હોય છે અને તે કુદરતી મૂત્રવર્ધક તરીકે કામ કરે છે, જે પથરીને બહાર કાઢવામાં મદદ કરી શકે છે.
• ઓલિવ ઓઇલ અને લીંબુનો રસ: કેટલાક લોકો માને છે કે ઓલિવ ઓઇલ અને લીંબુના રસનું મિશ્રણ પીવાથી પથરી સરળતાથી નીકળી જાય છે. એક ચમચી ઓલિવ ઓઇલ અને એક ચમચી લીંબુના રસને મિક્સ કરીને પીવો અને ત્યારબાદ પુષ્કળ પાણી પીવો.
• હીટિંગ પેડ: પેટ અથવા પીઠના નીચેના ભાગમાં હીટિંગ પેડ લગાવવાથી દુખાવામાં રાહત મળી શકે છે.

મહત્વની બાબતો:

• નાની પથરીઓ માટે જ અસરકારક: આ ઘરગથ્થુ ઉપચારો માત્ર નાની પથરીઓને બહાર કાઢવામાં મદદરૂપ થઈ શકે છે. મોટી પથરીઓ માટે તબીબી સારવારની જરૂર પડે છે.
• ધીરજ રાખવી: પથરીને કુદરતી રીતે બહાર નીકળવામાં થોડો સમય લાગી શકે છે.
• ડૉક્ટરની સલાહ જરૂરી: કોઈપણ ઘરગથ્થુ ઉપચાર શરૂ કરતા પહેલા ડૉક્ટરની સલાહ લેવી ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે, ખાસ કરીને જો તમને કોઈ અન્ય તબીબી સમસ્યાઓ હોય અથવા તમે કોઈ દવાઓ લઈ રહ્યા હોવ.
• લક્ષણો પર ધ્યાન આપો: જો દુખાવો તીવ્ર બને, તાવ આવે, ઉલટી થાય અથવા પેશાબ કરવામાં તકલીફ પડે તો તાત્કાલિક ડૉક્ટરની સલાહ લો.

ઘરગથ્થુ ઉપચારો કિડનીની પથરીના લક્ષણોને હળવા કરવામાં અને નાની પથરીઓને બહાર કાઢવામાં મદદ કરી શકે છે, પરંતુ તે તબીબી સારવારનો વિકલ્પ નથી. તમારા આરોગ્યની સુરક્ષા માટે ડૉક્ટરની સલાહ લેવી હંમેશા શ્રેષ્ઠ છે.

કિડની સ્ટોન માં શું ખાવું અને શું ન ખાવું?

કિડનીની પથરી હોય ત્યારે શું ખાવું અને શું ન ખાવું તે પથરીના પ્રકાર પર આધાર રાખે છે. જો તમને ખબર ન હોય કે તમારી પથરી કયા પ્રકારની છે, તો સામાન્ય રીતે નીચેની બાબતોનું ધ્યાન રાખવું ઉપયોગી થઈ શકે છે:

શું ખાવું:

• પુષ્કળ પાણી: દિવસમાં ઓછામાં ઓછું 2-3 લિટર પાણી પીવો. પેશાબને પાતળો રાખવાથી પથરી બનવાની શક્યતા ઓછી થાય છે.
• સાઇટ્રસ ફળો: લીંબુ, નારંગી અને મોસંબી જેવા ફળોમાં સાઇટ્રેટ હોય છે, જે પથરીને બનતા અટકાવે છે. તમે લીંબુનો રસ પાણીમાં ભેળવીને પી શકો છો.
• કેલ્શિયમ યુક્ત ખોરાક: ખોરાકમાંથી મળતું કેલ્શિયમ પથરી બનવાનું જોખમ ઘટાડી શકે છે. દૂધ, દહીં, ચીઝ અને કેલ્શિયમ યુક્ત વનસ્પતિ આધારિત ખોરાક લો. કેલ્શિયમ સપ્લીમેન્ટ્સ લેતા પહેલા ડૉક્ટરની સલાહ લો.
• ફળો અને શાકભાજી: તમારા આહારમાં વિવિધ પ્રકારના ફળો અને શાકભાજીનો સમાવેશ કરો. તેમાં રહેલાં પોષક તત્વો કિડનીના સ્વાસ્થ્ય માટે સારા છે.
• ફાઇબર યુક્ત ખોરાક: આખા અનાજ, કઠોળ અને શાકભાજીમાં ફાઇબરનું પ્રમાણ વધારે હોય છે, જે પથરી બનવાનું જોખમ ઘટાડી શકે છે.

શું ન ખાવું (અથવા ઓછું ખાવું):

• વધુ સોડિયમ (મીઠું): વધુ મીઠું ખાવાથી પેશાબમાં કેલ્શિયમનું પ્રમાણ વધે છે, જે પથરી બનવાનું જોખમ વધારે છે. પ્રોસેસ્ડ ફૂડ, તૈયાર ભોજન અને ફાસ્ટ ફૂડમાં મીઠાનું પ્રમાણ વધુ હોય છે, તે ટાળો.
• વધુ ઓક્સાલેટ યુક્ત ખોરાક (જો કેલ્શિયમ ઓક્સાલેટ પથરી હોય તો): પાલક, બીટ, રુબાર્બ, બદામ, કાજુ, મગફળી, ચોકલેટ અને ચા જેવા ખોરાકમાં ઓક્સાલેટનું પ્રમાણ વધુ હોય છે. જો તમને કેલ્શિયમ ઓક્સાલેટ પથરી હોય તો આ ખોરાકનું સેવન ઓછું કરો. જો તમે આ ખોરાક લો છો, તો તેને કેલ્શિયમ યુક્ત ખોરાક સાથે લેવાથી ઓક્સાલેટ આંતરડામાં કેલ્શિયમ સાથે જોડાઈ જાય છે અને પથરી બનવાની શક્યતા ઘટી જાય છે.
• વધુ પ્રાણીજ પ્રોટીન: વધુ પ્રમાણમાં માંસ, મરઘાં, માછલી અને ઈંડા ખાવાથી યુરિક એસિડનું સ્તર વધી શકે છે, જેનાથી યુરિક એસિડની પથરી થવાનું જોખમ વધે છે. તમારા પ્રોટીનના સેવનને મર્યાદિત કરો અને વનસ્પતિ આધારિત પ્રોટીન સ્ત્રોતો (કઠોળ, ટોફુ) નો સમાવેશ કરો.
• ખાંડ યુક્ત પીણાં: સોડા અને ફળોના રસ જેવા ખાંડ યુક્ત પીણાં પથરી બનવાનું જોખમ વધારી શકે છે. તેના બદલે પાણી અને અન્ય આરોગ્યપ્રદ પ્રવાહી પીવો.
• વધુ વિટામિન સી સપ્લીમેન્ટ્સ: વધુ માત્રામાં વિટામિન સી સપ્લીમેન્ટ્સ લેવાથી શરીરમાં ઓક્સાલેટનું ઉત્પાદન વધી શકે છે.

ચોક્કસ પ્રકારની પથરી માટે વિશેષ આહાર સૂચનો:

• યુરિક એસિડ સ્ટોન્સ: લાલ માંસ, ઓર્ગન મીટ અને શેલફિશ જેવા પ્યુરિન યુક્ત ખોરાક ટાળો. આલ્કોહોલનું સેવન પણ ઓછું કરો.
• સ્ટ્રુવાઇટ સ્ટોન્સ: આ પથરીઓ ચેપના કારણે બને છે, તેથી ચેપને નિયંત્રિત કરવા પર ધ્યાન આપો. આહારમાં કોઈ ખાસ ફેરફારની જરૂર નથી હોતી.
• સિસ્ટિન સ્ટોન્સ: વધુ પાણી પીવો અને તમારા ડૉક્ટરની સલાહ મુજબ આહારમાં ફેરફાર કરો.

તમારા માટે શ્રેષ્ઠ આહાર યોજના નક્કી કરવા માટે ડૉક્ટર અથવા ડાયેટિશિયનની સલાહ લેવી ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે, કારણ કે તે તમારી પથરીના પ્રકાર અને તમારી વ્યક્તિગત સ્વાસ્થ્ય સ્થિતિ પર આધાર રાખે છે.

કિડનીની પથરીનું જોખમ કેવી રીતે ઘટાડવું?

કિડનીની પથરીનું જોખમ ઘટાડવા માટે તમે તમારી જીવનશૈલી અને આહારમાં કેટલાક ફેરફારો કરી શકો છો. અહીં કેટલીક અસરકારક રીતો જણાવવામાં આવી છે:

• પુષ્કળ પાણી પીવો: આ સૌથી મહત્વપૂર્ણ પગલું છે. દિવસમાં ઓછામાં ઓછું 2 થી 2.5 લિટર પાણી પીવો. ગરમ અને સૂકા વાતાવરણમાં અથવા કસરત દરમિયાન પાણીનું પ્રમાણ વધારવું જોઈએ. પેશાબનો રંગ આછો પીળો રહેવો જોઈએ, જે સૂચવે છે કે તમે પૂરતું પાણી પી રહ્યા છો.
• આહારમાં મીઠાનું પ્રમાણ ઓછું કરો: વધુ મીઠું ખાવાથી પેશાબમાં કેલ્શિયમનું ઉત્સર્જન વધે છે, જે પથરી બનવાનું જોખમ વધારે છે. પ્રોસેસ્ડ ફૂડ અને તૈયાર ભોજનમાં મીઠાનું પ્રમાણ વધુ હોય છે, તેથી તેને ટાળો.
• પ્રાણીજ પ્રોટીનનું સેવન મર્યાદિત કરો: વધુ પડતું માંસ, મરઘાં અને ઈંડા ખાવાથી યુરિક એસિડનું સ્તર વધી શકે છે, જે યુરિક એસિડની પથરીનું કારણ બની શકે છે. તમારા આહારમાં વનસ્પતિ આધારિત પ્રોટીન સ્ત્રોતોનો સમાવેશ કરો.
• ઓક્સાલેટ યુક્ત ખોરાકનું ધ્યાન રાખો: જો તમને કેલ્શિયમ ઓક્સાલેટની પથરી થવાની સંભાવના હોય તો પાલક, બીટ, રુબાર્બ, બદામ, ચોકલેટ અને ચા જેવા ઓક્સાલેટ વધુ ધરાવતા ખોરાકનું સેવન મર્યાદિત કરો. જો તમે આ ખોરાક લો છો, તો તેને કેલ્શિયમ યુક્ત ખોરાક સાથે લો.
• પૂરતું કેલ્શિયમ લો: આશ્ચર્યજનક રીતે, ખોરાકમાંથી મળતું પૂરતું કેલ્શિયમ કિડનીની પથરીનું જોખમ ઘટાડી શકે છે. કેલ્શિયમ ઓક્સાલેટ સાથે આંતરડામાં જોડાઈ જાય છે અને પેશાબમાં તેનું શોષણ ઓછું થાય છે. ડેરી ઉત્પાદનો અને કેલ્શિયમ યુક્ત વનસ્પતિ આધારિત ખોરાક લો. કેલ્શિયમ સપ્લીમેન્ટ્સ લેતા પહેલા ડૉક્ટરની સલાહ લો.
• ખાંડ યુક્ત પીણાં ટાળો: સોડા અને ફળોના રસ જેવા ખાંડ યુક્ત પીણાં કિડનીની પથરીનું જોખમ વધારી શકે છે. તેના બદલે પાણી, ચા અથવા કોફી (મધ્યમ માત્રામાં) પીવો.
• તંદુરસ્ત વજન જાળવો: મેદસ્વીતા કિડનીની પથરીનું જોખમ વધારે છે. સંતુલિત આહાર લો અને નિયમિત કસરત કરો જેથી તંદુરસ્ત વજન જળવાઈ રહે.
• તબીબી પરિસ્થિતિઓનું સંચાલન કરો: જો તમને ડાયાબિટીસ, હાઈપરટેન્શન અથવા ગાઉટ જેવી તબીબી પરિસ્થિતિઓ હોય તો તેનું યોગ્ય સંચાલન કરો, કારણ કે તે કિડનીની પથરીનું જોખમ વધારી શકે છે.
• નિયમિત તબીબી તપાસ કરાવો: જો તમને વારંવાર કિડનીની પથરી થતી હોય તો તમારા ડૉક્ટર સાથે નિયમિત તપાસમાં રહો. તેઓ પથરીના પ્રકારને ઓળખવા માટે તપાસ કરાવી શકે છે અને તેને રોકવા માટે વ્યક્તિગત સલાહ આપી શકે છે.
• ડૉક્ટરની સલાહ મુજબ દવાઓ લો: જો તમારા ડૉક્ટરે તમને કિડનીની પથરીને રોકવા માટે કોઈ દવાઓ આપી હોય તો તેનું નિયમિત સેવન કરો.

યાદ રાખો કે દરેક વ્યક્તિ અલગ હોય છે અને અમુક લોકોને અન્ય લોકો કરતાં પથરી થવાનું જોખમ વધારે હોઈ શકે છે. જો તમને કિડનીની પથરી વિશે કોઈ ચિંતા હોય તો તમારા ડૉક્ટર સાથે વાત કરવી હંમેશા શ્રેષ્ઠ છે.

સારાંશ

કિડનીની પથરી એ ખનિજો અને ક્ષારથી બનેલો સખત જથ્થો છે જે કિડનીમાં રચાય છે. ઓછું પાણી પીવું, અમુક ખોરાક, તબીબી પરિસ્થિતિઓ અને દવાઓ તેના મુખ્ય કારણો છે. તેના લક્ષણોમાં બાજુ કે પીઠમાં તીવ્ર દુખાવો, પેશાબમાં લોહી, વારંવાર પેશાબ આવવો અને પેશાબ કરતી વખતે દુખાવો શામેલ છે.

નિદાન માટે પેશાબ અને લોહીની તપાસ તેમજ ઇમેજિંગ ટેસ્ટ કરવામાં આવે છે. નાની પથરીઓ પુષ્કળ પાણી પીવાથી અને પીડા નિવારક દવાઓથી નીકળી શકે છે, જ્યારે મોટી પથરીઓ માટે શોક વેવ લિથોટ્રિપ્સી, યુરેટેરોસ્કોપી અથવા પર્ક્યુટેનિયસ નેફ્રોલિથોટોમી જેવી સારવારની જરૂર પડે છે. જોખમ ઘટાડવા માટે પુષ્કળ પાણી પીવું, મીઠું અને પ્રાણીજ પ્રોટીન ઓછું લેવું તેમજ તંદુરસ્ત જીવનશૈલી જાળવવી જરૂરી છે.