ઇમ્યુનોથેરાપી

ઇમ્યુનોથેરાપી શું છે?

ઇમ્યુનોથેરાપી એ એક પ્રકારની કેન્સરની સારવાર છે જે તમારા શરીરની પોતાની રોગપ્રતિકારક શક્તિને કેન્સર સામે લડવામાં મદદ કરે છે. રોગપ્રતિકારક તંત્ર એ કોષો, પેશીઓ અને અવયવોનું એક જટિલ નેટવર્ક છે જે તમારા શરીરને ચેપ અને અન્ય રોગોથી બચાવે છે.

સામાન્ય રીતે, રોગપ્રતિકારક તંત્ર કેન્સરના કોષોને ઓળખીને તેનો નાશ કરી શકે છે. જો કે, કેન્સરના કોષો કેટલીકવાર રોગપ્રતિકારક તંત્રથી છુપાઈ શકે છે અથવા તેને નબળું પાડી શકે છે. ઇમ્યુનોથેરાપી આ અવરોધોને દૂર કરવામાં અને રોગપ્રતિકારક તંત્રને કેન્સર સામે વધુ અસરકારક રીતે લડવામાં મદદ કરે છે.

ઇમ્યુનોથેરાપી વિવિધ પ્રકારની હોય છે, જેમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

• ચેકપોઇન્ટ ઇન્હિબિટર્સ: આ દવાઓ રોગપ્રતિકારક કોષો પરના પ્રોટીનને અવરોધે છે જે તેમને કેન્સરના કોષો પર હુમલો કરતા અટકાવે છે. આ અવરોધને દૂર કરવાથી રોગપ્રતિકારક કોષો કેન્સરને વધુ સારી રીતે મારી શકે છે.
• ટી-સેલ થેરાપી: આ સારવારમાં, દર્દીના શરીરમાંથી ટી-કોષો નામના રોગપ્રતિકારક કોષો લેવામાં આવે છે. પછી આ કોષોને લેબોરેટરીમાં કેન્સરના કોષોને ઓળખવા અને હુમલો કરવા માટે એન્જિનિયર કરવામાં આવે છે. ત્યારબાદ આ સુધારેલા ટી-કોષોને દર્દીના શરીરમાં પાછા દાખલ કરવામાં આવે છે.
• મોનોક્લોનલ એન્ટિબોડીઝ: આ લેબોરેટરીમાં બનાવેલા પ્રોટીન છે જે કેન્સરના કોષો પર ચોક્કસ લક્ષ્યોને જોડે છે. આનાથી રોગપ્રતિકારક તંત્રને કેન્સરના કોષોને શોધવામાં અને તેનો નાશ કરવામાં મદદ મળી શકે છે.
• કેન્સરની રસીઓ: અન્ય રસીઓની જેમ, કેન્સરની રસીઓ રોગપ્રતિકારક તંત્રને કેન્સરના કોષોને ઓળખવા અને હુમલો કરવા માટે ઉત્તેજીત કરે છે.
• સાઇટોકાઇન્સ: આ પ્રોટીન છે જે રોગપ્રતિકારક કોષોને એકબીજા સાથે વાતચીત કરવામાં અને કેન્સર સામે લડવામાં મદદ કરે છે.

ઇમ્યુનોથેરાપીનો ઉપયોગ વિવિધ પ્રકારના કેન્સરની સારવાર માટે થઈ શકે છે અને કેટલીકવાર તે અન્ય સારવાર પદ્ધતિઓ જેમ કે કીમોથેરાપી અને રેડિયેશન થેરાપી સાથે પણ આપવામાં આવે છે. ઇમ્યુનોથેરાપી દરેક માટે કામ કરતી નથી અને તેની આડઅસરો પણ હોઈ શકે છે, પરંતુ ઘણા લોકો માટે તે એક આશાસ્પદ સારવાર વિકલ્પ છે.

ઇમ્યુનોથેરાપી કેવી રીતે કાર્ય કરે છે?

ઇમ્યુનોથેરાપી તમારા શરીરની કુદરતી રોગપ્રતિકારક શક્તિને કેન્સર સામે લડવા માટે પ્રોત્સાહિત કરીને કાર્ય કરે છે. ચાલો તેને થોડું વધુ વિગતવાર સમજીએ:

સામાન્ય રીતે, તમારું રોગપ્રતિકારક તંત્ર તમારા શરીરમાં રહેલા વિદેશી તત્વો, જેમ કે બેક્ટેરિયા અને વાયરસને ઓળખીને તેનો નાશ કરે છે. તે કેન્સરના કોષોને પણ અસામાન્ય તરીકે ઓળખીને તેનો નાશ કરવાની ક્ષમતા ધરાવે છે. જો કે, કેન્સરના કોષો ખૂબ જ હોશિયાર હોય છે અને તેઓ રોગપ્રતિકારક તંત્રથી બચવા માટે વિવિધ યુક્તિઓ અપનાવે છે:

• છુપાવું: કેટલાક કેન્સરના કોષો એવા પ્રોટીન ઉત્પન્ન કરે છે જે તેમને રોગપ્રતિકારક કોષો દ્વારા ઓળખાતા અટકાવે છે. તેઓ સામાન્ય કોષો જેવા દેખાઈ શકે છે, જેના કારણે રોગપ્રતિકારક તંત્ર તેમને અવગણે છે.
• નિષ્ક્રિય કરવું: કેન્સરના કોષો રોગપ્રતિકારક કોષોને નિષ્ક્રિય કરી શકે છે અથવા તેમની પ્રવૃત્તિને દબાવી શકે છે. તેઓ એવા સંકેતો મોકલી શકે છે જે રોગપ્રતિકારક કોષોને તેમની સામે કાર્યવાહી કરતા અટકાવે છે.
• માઇક્રોએન્વાયર્નમેન્ટમાં ફેરફાર: કેન્સરના કોષો તેમની આસપાસનું વાતાવરણ (માઇક્રોએન્વાયર્નમેન્ટ) એવી રીતે બદલી શકે છે કે જે રોગપ્રતિકારક કોષો માટે પ્રતિકૂળ હોય.

ઇમ્યુનોથેરાપી આ યુક્તિઓને નિષ્ફળ બનાવે છે અને રોગપ્રતિકારક તંત્રને કેન્સર સામે લડવામાં મદદ કરે છે. તે મુખ્યત્વે બે રીતે કાર્ય કરે છે:

1. રોગપ્રતિકારક તંત્રને વધુ સારી રીતે ઓળખવામાં મદદ કરવી: કેટલીક ઇમ્યુનોથેરાપી દવાઓ કેન્સરના કોષોને રોગપ્રતિકારક કોષો માટે વધુ દૃશ્યમાન બનાવે છે. ઉદાહરણ તરીકે, મોનોક્લોનલ એન્ટિબોડીઝ કેન્સરના કોષો પર ચોક્કસ પ્રોટીનને જોડી શકે છે, જે તેમને રોગપ્રતિકારક કોષો માટે “લાલ ધ્વજ” તરીકે કામ કરે છે અને તેમને લક્ષ્ય બનાવવા માટે સંકેત આપે છે.
2. રોગપ્રતિકારક તંત્રના અવરોધોને દૂર કરવા: આપણા રોગપ્રતિકારક તંત્રમાં “ચેકપોઇન્ટ્સ” નામના નિયંત્રણો હોય છે, જે તેને વધુ પડતું સક્રિય થવાથી અને શરીરના સ્વસ્થ કોષોને નુકસાન પહોંચાડવાથી અટકાવે છે. કેન્સરના કોષો કેટલીકવાર આ ચેકપોઇન્ટ્સનો ઉપયોગ રોગપ્રતિકારક હુમલાથી બચવા માટે કરે છે. ચેકપોઇન્ટ ઇન્હિબિટર્સ નામની ઇમ્યુનોથેરાપી દવાઓ આ ચેકપોઇન્ટ્સને અવરોધે છે, જેનાથી રોગપ્રતિકારક કોષો મુક્તપણે કેન્સરના કોષો પર હુમલો કરી શકે છે.

વિવિધ પ્રકારની ઇમ્યુનોથેરાપી આ મૂળભૂત સિદ્ધાંતોના આધારે અલગ અલગ રીતે કાર્ય કરે છે. ઉદાહરણ તરીકે:

• ટી-સેલ થેરાપી: આ સારવારમાં, ટી-કોષો (એક પ્રકારના રોગપ્રતિકારક કોષો) ને દર્દીના શરીરમાંથી લેવામાં આવે છે અને લેબોરેટરીમાં કેન્સરના કોષોને ઓળખવા અને તેનો નાશ કરવા માટે સુધારવામાં આવે છે. પછી આ સુધારેલા કોષોને પાછા દર્દીના શરીરમાં દાખલ કરવામાં આવે છે, જ્યાં તેઓ કેન્સર પર સક્રિયપણે હુમલો કરે છે.
• કેન્સરની રસીઓ: આ રસીઓ રોગપ્રતિકારક તંત્રને કેન્સરના કોષોમાં જોવા મળતા ચોક્કસ એન્ટિજેન્સને ઓળખવા અને તેમના પર હુમલો કરવા માટે તાલીમ આપે છે.

ટૂંકમાં, ઇમ્યુનોથેરાપીનો ઉદ્દેશ્ય તમારા શરીરની પોતાની રોગપ્રતિકારક શક્તિને જાગૃત કરીને અને તેને કેન્સર સામે વધુ અસરકારક રીતે લડવા માટે સક્ષમ બનાવીને કેન્સરની સારવાર કરવાનો છે.

ઇમ્યુનોથેરાપી કયા પ્રકારના કેન્સરની સારવાર કરે છે?

ઇમ્યુનોથેરાપી વિવિધ પ્રકારના કેન્સરની સારવાર માટે વપરાય છે. સંશોધન સતત ચાલુ છે અને વધુ ને વધુ પ્રકારના કેન્સર માટે ઇમ્યુનોથેરાપી અસરકારક સાબિત થઈ રહી છે. હાલમાં, ઇમ્યુનોથેરાપીનો ઉપયોગ નીચેના પ્રકારના કેન્સરની સારવાર માટે થઈ શકે છે:

• ફેફસાનું કેન્સર (Lung cancer)
• મેલાનોમા (Melanoma – ત્વચાનું કેન્સર)
• મૂત્રાશયનું કેન્સર (Bladder cancer)
• કિડનીનું કેન્સર (Kidney cancer)
• હોજકિન્સ લિમ્ફોમા (Hodgkin lymphoma)
• નોન-હોજકિન્સ લિમ્ફોમા (Non-Hodgkin lymphoma)
• માથા અને ગળાનું કેન્સર (Head and neck cancer)
• અન્નનળીનું કેન્સર (Esophageal cancer)
• પેટનું કેન્સર (Stomach cancer)
• આંતરડાનું કેન્સર (Colorectal cancer) – અમુક ચોક્કસ પ્રકારો
• લીવરનું કેન્સર (Liver cancer)
• સર્વાઇકલ કેન્સર (Cervical cancer)
• સ્તન કેન્સર (Breast cancer) – અમુક ચોક્કસ પ્રકારો
• લ્યુકેમિયા (Leukemia) – અમુક ચોક્કસ પ્રકારો
• મલ્ટીપલ માયલોમા (Multiple myeloma)
• પ્રોસ્ટેટ કેન્સર (Prostate cancer) – અમુક ચોક્કસ પ્રકારો
• ઓવેરિયન કેન્સર (Ovarian cancer)
• મેસોથેલિયોમા (Mesothelioma)
• મર્કેલ સેલ કાર્સિનોમા (Merkel cell carcinoma)

મહત્વની વાત એ છે કે ઇમ્યુનોથેરાપી દરેક પ્રકારના કેન્સર માટે અસરકારક નથી અને દરેક દર્દી માટે કામ કરતી નથી. કેન્સરનો પ્રકાર, કેન્સરનો તબક્કો, દર્દીની એકંદર તબિયત અને અન્ય પરિબળોના આધારે ઇમ્યુનોથેરાપીની સફળતાનો દર બદલાઈ શકે છે. તમારા ચોક્કસ કેન્સર માટે ઇમ્યુનોથેરાપી યોગ્ય છે કે નહીં તે નક્કી કરવા માટે તમારા ડૉક્ટર સાથે વાત કરવી મહત્વપૂર્ણ છે.

ઇમ્યુનોથેરાપીના કેટલા પ્રકાર છે?

ઇમ્યુનોથેરાપીના મુખ્યત્વે ઘણા પ્રકાર છે, જે કેન્સર સામે લડવા માટે રોગપ્રતિકારક તંત્રને જુદી જુદી રીતે મદદ કરે છે:

1. ચેકપોઇન્ટ ઇન્હિબિટર્સ (Checkpoint Inhibitors): આ દવાઓ રોગપ્રતિકારક કોષો પરના પ્રોટીનને અવરોધે છે જે તેમને કેન્સરના કોષો પર હુમલો કરતા અટકાવે છે. આ અવરોધ દૂર થવાથી રોગપ્રતિકારક કોષો કેન્સરને વધુ અસરકારક રીતે મારી શકે છે. ઉદાહરણોમાં PD-1 ઇન્હિબિટર્સ (જેમ કે પેમ્બ્રોલિઝુમેબ અને નિવોલુમેબ) અને CTLA-4 ઇન્હિબિટર્સ (જેમ કે ઇપિલિમુમેબ) નો સમાવેશ થાય છે.
2. ટી-સેલ થેરાપી (T-cell Therapy) અથવા એડોપ્ટિવ સેલ ટ્રાન્સફર (Adoptive Cell Transfer): આ સારવારમાં દર્દીના શરીરમાંથી ટી-કોષો લેવામાં આવે છે. લેબોરેટરીમાં આ કોષોને કેન્સરના કોષોને વધુ સારી રીતે ઓળખવા અને હુમલો કરવા માટે સુધારવામાં આવે છે. ત્યારબાદ આ સુધારેલા ટી-કોષોને દર્દીના શરીરમાં પાછા દાખલ કરવામાં આવે છે. CAR ટી-સેલ થેરાપી (Chimeric Antigen Receptor T-cell therapy) આનો એક જાણીતો પ્રકાર છે.
3. મોનોક્લોનલ એન્ટિબોડીઝ (Monoclonal Antibodies): આ લેબોરેટરીમાં બનાવેલા પ્રોટીન છે જે કેન્સરના કોષો પર ચોક્કસ લક્ષ્યોને જોડે છે. આનાથી રોગપ્રતિકારક તંત્રને કેન્સરના કોષોને શોધવામાં અને તેનો નાશ કરવામાં મદદ મળી શકે છે. કેટલીક મોનોક્લોનલ એન્ટિબોડીઝ સીધી રીતે કેન્સરના કોષોને મારી નાખે છે અથવા તેમની વૃદ્ધિને અવરોધે છે.
4. કેન્સરની રસીઓ (Cancer Vaccines): અન્ય રસીઓની જેમ, કેન્સરની રસીઓ રોગપ્રતિકારક તંત્રને કેન્સરના કોષોને ઓળખવા અને હુમલો કરવા માટે ઉત્તેજીત કરે છે. કેટલીક રસીઓ કેન્સરને થતું અટકાવવામાં મદદ કરે છે (નિવારક રસીઓ), જ્યારે અન્ય હાલના કેન્સરની સારવાર માટે વપરાય છે (ચિકિત્સાત્મક રસીઓ).
5. સાઇટોકાઇન્સ (Cytokines): આ પ્રોટીન છે જે રોગપ્રતિકારક કોષોને એકબીજા સાથે વાતચીત કરવામાં અને કેન્સર સામે લડવામાં મદદ કરે છે. ઇન્ટરફેરોન અને ઇન્ટરલ્યુકિન આ પ્રકારના ઇમ્યુનોથેરાપીમાં વપરાતા સાઇટોકાઇન્સના ઉદાહરણો છે.
6. ઓન્કોલિટીક વાયરસ થેરાપી (Oncolytic Virus Therapy): આ સારવારમાં એવા વાયરસનો ઉપયોગ થાય છે જે કેન્સરના કોષોને ચેપ લગાડે છે અને તેનો નાશ કરે છે, જ્યારે તંદુરસ્ત કોષોને નુકસાન પહોંચાડતા નથી. કેન્સરના કોષોનો નાશ થવાથી રોગપ્રતિકારક તંત્ર પણ કેન્સર સામે લડવા માટે ઉત્તેજીત થાય છે.
7. ઇમ્યુન સિસ્ટમ મોડ્યુલેટર્સ (Immune System Modulators): આ દવાઓ રોગપ્રતિકારક તંત્રને વધુ સામાન્ય રીતે ઉત્તેજીત કરીને કેન્સર સામે લડવામાં મદદ કરે છે. આમાં ચોક્કસ ભાગોને લક્ષ્ય બનાવવાને બદલે સમગ્ર રોગપ્રતિકારક પ્રતિભાવને વધારવાનો સમાવેશ થાય છે.

આ મુખ્ય પ્રકારો ઉપરાંત, સંશોધન સતત ચાલુ છે અને ઇમ્યુનોથેરાપીના નવા અભિગમો અને સંયોજનો વિકસાવવામાં આવી રહ્યા છે. તમારા ચોક્કસ કેન્સર માટે કયા પ્રકારની ઇમ્યુનોથેરાપી યોગ્ય છે તે તમારા ડૉક્ટર નક્કી કરશે.

ઇમ્યુનોથેરાપીની આડઅસરો શું છે?

ઇમ્યુનોથેરાપીની આડઅસરો વ્યક્તિએ લીધેલી ઇમ્યુનોથેરાપીનો પ્રકાર, કેન્સરનો પ્રકાર, કેન્સરનો તબક્કો અને વ્યક્તિની એકંદર તબિયતના આધારે બદલાઈ શકે છે. કારણ કે ઇમ્યુનોથેરાપી રોગપ્રતિકારક તંત્રને ઉત્તેજીત કરીને કામ કરે છે, તેથી આડઅસરો ત્યારે થઈ શકે છે જ્યારે રોગપ્રતિકારક તંત્ર શરીરના તંદુરસ્ત કોષો પર પણ હુમલો કરે છે.

ઇમ્યુનોથેરાપીની કેટલીક સામાન્ય આડઅસરોમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

• ત્વચાની પ્રતિક્રિયાઓ: ફોલ્લીઓ, ખંજવાળ, લાલાશ અને ઇન્જેક્શન સાઇટ પર દુખાવો.
• ફ્લૂ જેવા લક્ષણો: તાવ, શરદી, થાક, સ્નાયુઓમાં દુખાવો અને માથાનો દુખાવો.
• પાચનતંત્રની સમસ્યાઓ: ઝાડા, કબજિયાત, ઉબકા, ઉલટી અને પેટમાં દુખાવો.
• થાક: સતત થાક અને નબળાઈ.
• શ્વાસ લેવામાં તકલીફ અને ઉધરસ.
• ભૂખ ઓછી લાગવી.

કેટલીક ઓછી સામાન્ય પરંતુ ગંભીર આડઅસરોમાં નીચેનાનો સમાવેશ થઈ શકે છે:

• અંગોમાં સોજો.
• વજનમાં ફેરફાર.
• હૃદયના ધબકારામાં ફેરફાર.
• ચક્કર આવવા.
• હોર્મોનલ સમસ્યાઓ: જેમ કે થાઇરોઇડની સમસ્યાઓ (હાઇપોથાઇરોડિઝમ અથવા હાઇપરથાઇરોડિઝમ), ડાયાબિટીસ અથવા એડ્રેનલ ગ્રંથિની સમસ્યાઓ.
• અંગોમાં બળતરા: જેમ કે ફેફસાં (ન્યુમોનાઇટિસ), લીવર (હેપેટાઇટિસ), આંતરડા (કોલાઇટિસ), કિડની (નેફ્રાઇટિસ), હૃદય (માયોકાર્ડિટિસ) અથવા મગજ (એન્સેફાલિટિસ).
• નર્વસ સિસ્ટમની સમસ્યાઓ: જેમ કે નબળાઈ, નિષ્ક્રિયતા આવે છે, કળતર અથવા મૂંઝવણ.
• લોહીના કોષોની સંખ્યામાં ઘટાડો.
• ચેપનું જોખમ વધવું.
• સાયટોકાઇન રિલીઝ સિન્ડ્રોમ (CRS): તાવ, લો બ્લડ પ્રેશર અને શ્વાસ લેવામાં તકલીફ જેવા લક્ષણો.
• ઓટોઇમ્યુન પ્રતિક્રિયાઓ: જેમાં રોગપ્રતિકારક તંત્ર શરીરના તંદુરસ્ત કોષો પર હુમલો કરે છે, જેના કારણે સંધિવા અથવા પ્રકાર 1 ડાયાબિટીસ જેવી સ્થિતિ સર્જાય છે.

ઇમ્યુનોથેરાપીની આડઅસરો ક્યારેક સારવાર શરૂ થયાના થોડા દિવસો કે અઠવાડિયામાં દેખાઈ શકે છે, પરંતુ કેટલીકવાર તે મહિનાઓ પછી પણ થઈ શકે છે. કેટલીક આડઅસરો લાંબા ગાળા સુધી પણ રહી શકે છે.

તમારા ડૉક્ટર તમારી સારવાર દરમિયાન આડઅસરો પર નજીકથી નજર રાખશે અને તેમને મેનેજ કરવા માટે પગલાં લેશે. જો તમને કોઈ નવી અથવા બગડતી આડઅસર જણાય તો તરત જ તમારા ડૉક્ટરને જણાવવું ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. મોટાભાગની આડઅસરોને દવાઓ અથવા અન્ય સહાયક સંભાળ દ્વારા મેનેજ કરી શકાય છે.

લોકો ઇમ્યુનોથેરાપી કેવી રીતે મેળવે છે?

લોકો ઇમ્યુનોથેરાપી કેવી રીતે મેળવે છે તે ઇમ્યુનોથેરાપીના પ્રકાર અને કેન્સરના પ્રકાર પર આધાર રાખે છે. ઇમ્યુનોથેરાપી આપવાની કેટલીક સામાન્ય રીતો નીચે મુજબ છે:

• નસમાં (ઇન્ટ્રાવેનસ – IV): ઘણી ઇમ્યુનોથેરાપી દવાઓ પ્રવાહી સ્વરૂપમાં હોય છે અને તેને સીધી નસમાં ટીપાં દ્વારા આપવામાં આવે છે. આ પ્રક્રિયામાં થોડી મિનિટોથી લઈને કેટલાક કલાકો સુધીનો સમય લાગી શકે છે. આ સારવાર સામાન્ય રીતે ડૉક્ટરની ઑફિસ, ક્લિનિક અથવા હોસ્પિટલના આઉટપેશન્ટ યુનિટમાં આપવામાં આવે છે, એટલે કે તમારે રાત રોકાવાની જરૂર નથી.
• મૌખિક રીતે (ઓરલ): કેટલીક ઇમ્યુનોથેરાપી દવાઓ ગોળીઓ અથવા કેપ્સ્યુલ્સના સ્વરૂપમાં આવે છે જેને તમે ગળી શકો છો. આ દવાઓ તમે ઘરે પણ લઈ શકો છો.
• ત્વચા પર લગાવીને (ટોપિકલ): અમુક પ્રકારના ત્વચાના કેન્સરની સારવાર માટે ઇમ્યુનોથેરાપી ક્રીમ સ્વરૂપે ઉપલબ્ધ છે, જેને તમે સીધી ત્વચા પર લગાવી શકો છો. આ પણ તમે ઘરે કરી શકો છો.
• ચામડીની નીચે ઇન્જેક્શન દ્વારા (સબક્યુટેનિયસ): કેટલીક ઇમ્યુનોથેરાપી દવાઓ ચામડીની નીચે ઇન્જેક્શન દ્વારા આપવામાં આવે છે. એલર્જીની સારવાર માટે વપરાતા “એલર્જી શૉટ્સ” તેનું એક ઉદાહરણ છે.
• સ્નાયુમાં ઇન્જેક્શન દ્વારા (ઇન્ટ્રામસ્ક્યુલર): કેટલીક દવાઓ સ્નાયુમાં ઇન્જેક્ટ કરવામાં આવે છે.
• સીધા શરીરના પોલાણમાં: અમુક કિસ્સાઓમાં, દવા સીધી શરીરના એવા પોલાણમાં દાખલ કરવામાં આવે છે જ્યાં કેન્સર હોય છે, જેમ કે મૂત્રાશયમાં (ઇન્ટ્રાવેસિકલ ઇમ્યુનોથેરાપી). આ માટે કેથેટરનો ઉપયોગ થાય છે.
• લોહીના પ્રવાહમાં સીધા દાખલ કરેલ પોર્ટ દ્વારા: કેટલીકવાર, વારંવાર IV સારવારની જરૂર હોય તો છાતી અથવા હાથમાં ત્વચાની નીચે એક નાનો ડિસ્ક આકારનો ઉપકરણ (પોર્ટ) મૂકવામાં આવે છે, જે એક મોટી નસ સાથે જોડાયેલ હોય છે. દવા આ પોર્ટ દ્વારા સીધી લોહીના પ્રવાહમાં દાખલ કરવામાં આવે છે.

ઇમ્યુનોથેરાપી કેટલી વાર આપવામાં આવે છે તે સારવારના પ્રકાર, કેન્સરનો પ્રકાર અને તબક્કો અને શરીર સારવારને કેવી રીતે પ્રતિસાદ આપે છે તેના પર આધાર રાખે છે. તે દરરોજ, દર અઠવાડિયે અથવા દર મહિને આપી શકાય છે. કેટલીક ઇમ્યુનોથેરાપી ચક્રમાં આપવામાં આવે છે, જેમાં સારવારના સમયગાળા પછી આરામનો સમયગાળો હોય છે જેથી શરીરને આડઅસરોમાંથી સ્વસ્થ થવાનો સમય મળે.

તમારી ચોક્કસ સારવાર યોજના તમારા ડૉક્ટર દ્વારા નક્કી કરવામાં આવશે, જે તમારા કેન્સર અને એકંદર સ્વાસ્થ્યને ધ્યાનમાં લેશે.

ઇમ્યુનોથેરાપી સારવારના ફાયદા શું છે?

ઇમ્યુનોથેરાપી સારવારના ઘણા નોંધપાત્ર ફાયદા છે, જેણે કેન્સરની સારવારના ક્ષેત્રમાં ક્રાંતિ લાવી છે:

• લાંબા સમય સુધી ચાલતો પ્રતિભાવ: કેટલીકવાર, ઇમ્યુનોથેરાપી કેન્સર સામે લાંબા સમય સુધી ચાલતો પ્રતિભાવ પેદા કરી શકે છે. રોગપ્રતિકારક તંત્ર “મેમરી” વિકસાવી શકે છે અને જો કેન્સર પાછું આવે તો પણ તેને ઓળખીને તેનો નાશ કરી શકે છે. કીમોથેરાપી અને રેડિયેશન જેવી પરંપરાગત સારવારની તુલનામાં આ એક મોટો ફાયદો હોઈ શકે છે.
• ચોક્કસ કેન્સર કોષોને લક્ષ્ય બનાવે છે: કેટલીક ઇમ્યુનોથેરાપીઓ ખાસ કરીને કેન્સરના કોષો પરના ચોક્કસ પ્રોટીન અથવા એન્ટિજેન્સને લક્ષ્ય બનાવે છે. આનો અર્થ એ છે કે તેઓ તંદુરસ્ત કોષોને ઓછું નુકસાન પહોંચાડી શકે છે, જેના કારણે કીમોથેરાપી અને રેડિયેશનની તુલનામાં ઓછી આડઅસરો થઈ શકે છે.
• અગાઉ સારવાર માટે મુશ્કેલ ગણાતા કેન્સર માટે અસરકારક: ઇમ્યુનોથેરાપીએ અગાઉ સારવાર માટે મુશ્કેલ ગણાતા અથવા અન્ય સારવારનો પ્રતિસાદ ન આપતા કેટલાક પ્રકારના કેન્સર ધરાવતા લોકો માટે આશાનું કિરણ જગાવ્યું છે.
• જીવનની ગુણવત્તામાં સુધારો: ઓછી આડઅસરો અને લાંબા સમય સુધી ચાલતા પ્રતિભાવની સંભાવનાને કારણે, ઇમ્યુનોથેરાપી કેન્સર ધરાવતા ઘણા લોકો માટે જીવનની ગુણવત્તામાં સુધારો કરી શકે છે. તેઓ વધુ સારું અનુભવી શકે છે અને તેમની સામાન્ય પ્રવૃત્તિઓ ચાલુ રાખી શકે છે.
• અન્ય સારવાર સાથે સંયોજનમાં ઉપયોગી: ઇમ્યુનોથેરાપીને કીમોથેરાપી, રેડિયેશન થેરાપી અને ટાર્ગેટેડ થેરાપી જેવી અન્ય કેન્સર સારવાર સાથે જોડી શકાય છે જેથી સારવારની અસરકારકતા વધારી શકાય.
• વિવિધ પ્રકારના કેન્સર માટે સંભવિત: જેમ જેમ સંશોધન આગળ વધી રહ્યું છે, તેમ તેમ વધુ ને વધુ પ્રકારના કેન્સર માટે ઇમ્યુનોથેરાપી અસરકારક સાબિત થઈ રહી છે.

જો કે, એ યાદ રાખવું અગત્યનું છે કે ઇમ્યુનોથેરાપી દરેક માટે કામ કરતી નથી અને તેની આડઅસરો પણ હોઈ શકે છે, જે કેટલીકવાર ગંભીર હોઈ શકે છે. દરેક વ્યક્તિનો પ્રતિભાવ અલગ હોઈ શકે છે. તમારા માટે ઇમ્યુનોથેરાપી યોગ્ય છે કે નહીં તે નક્કી કરવા માટે તમારા ડૉક્ટર સાથે વિગતવાર ચર્ચા કરવી મહત્વપૂર્ણ છે.

ઇમ્યુનોથેરાપીના સંભવિત જોખમો અથવા જટિલતાઓ શું છે?

ઇમ્યુનોથેરાપી એક આશાસ્પદ સારવાર હોવા છતાં, તેના કેટલાક સંભવિત જોખમો અને જટિલતાઓ પણ છે જે ધ્યાનમાં લેવી જરૂરી છે:

• ઓટોઇમ્યુન પ્રતિક્રિયાઓ: ઇમ્યુનોથેરાપી રોગપ્રતિકારક તંત્રને ઉત્તેજીત કરીને કામ કરે છે. કેટલીકવાર, આના કારણે રોગપ્રતિકારક તંત્ર શરીરના તંદુરસ્ત કોષો અને પેશીઓ પર હુમલો કરી શકે છે, જેને ઓટોઇમ્યુન પ્રતિક્રિયા કહેવામાં આવે છે. આનાથી વિવિધ અવયવોમાં બળતરા થઈ શકે છે, જેમ કે:
  • ફેફસાં (ન્યુમોનાઇટિસ)
  • લીવર (હેપેટાઇટિસ)
  • આંતરડા (કોલાઇટિસ)
  • કિડની (નેફ્રાઇટિસ)
  • હૃદય (માયોકાર્ડિટિસ)
  • મગજ (એન્સેફાલિટિસ)
  • ચામડી (ત્વચાનો સોજો)
  • હોર્મોન ઉત્પન્ન કરતી ગ્રંથીઓ (એન્ડોક્રિનોપેથી) જેમ કે થાઇરોઇડ (હાઇપોથાઇરોડિઝમ અથવા હાઇપરથાઇરોઇડિઝમ), એડ્રેનલ ગ્રંથિ અથવા પિટ્યુટરી ગ્રંથિને અસર કરે છે.
• સાયટોકાઇન રિલીઝ સિન્ડ્રોમ (CRS): કેટલીક ઇમ્યુનોથેરાપીઓ, ખાસ કરીને ટી-સેલ થેરાપી, સાયટોકાઇન્સ નામના પ્રોટીન્સના ઝડપી અને મોટા પ્રમાણમાં પ્રકાશનનું કારણ બની શકે છે. આનાથી ફ્લૂ જેવા ગંભીર લક્ષણો થઈ શકે છે, જેમાં તાવ, ઠંડી લાગવી, ધબકારા વધવા, ઝડપી શ્વાસ લેવો, લો બ્લડ પ્રેશર, ઉબકા, ઉલટી, માથાનો દુખાવો, ચક્કર આવવા અને મૂંઝવણનો સમાવેશ થાય છે. ગંભીર કિસ્સાઓમાં, CRS જીવલેણ પણ હોઈ શકે છે.
• ઇમ્યુનોથેરાપી સંબંધિત આડઅસરો (irAEs): આ એવી આડઅસરો છે જે રોગપ્રતિકારક તંત્રની અતિસક્રિયતાને કારણે થાય છે. તે હળવાથી લઈને ગંભીર સુધીની હોઈ શકે છે અને શરીરના કોઈપણ ભાગને અસર કરી શકે છે. સામાન્ય irAEs માં ત્વચાની પ્રતિક્રિયાઓ, ઝાડા, થાક અને હોર્મોનલ સમસ્યાઓનો સમાવેશ થાય છે.
• ચેપનું જોખમ વધવું: કેટલીક ઇમ્યુનોથેરાપીઓ રોગપ્રતિકારક તંત્રના અમુક ભાગોને દબાવી શકે છે, જેનાથી શરીર ચેપ માટે વધુ સંવેદનશીલ બની શકે છે.
• સારવારનો પ્રતિસાદ ન મળવો: દરેક વ્યક્તિ ઇમ્યુનોથેરાપીને સકારાત્મક પ્રતિસાદ આપતો નથી. કેટલાક લોકોમાં કેન્સર વધતું રહી શકે છે અથવા સ્થિર રહી શકે છે, સારવારથી કોઈ ફાયદો થતો નથી.
• મોડી આડઅસરો: કેટલીક આડઅસરો સારવાર પૂરી થયાના મહિનાઓ અથવા વર્ષો પછી પણ દેખાઈ શકે છે. આ માટે લાંબા ગાળા સુધી દેખરેખ રાખવી જરૂરી છે.
• ખર્ચ: કેટલીક ઇમ્યુનોથેરાપી સારવાર ખૂબ ખર્ચાળ હોઈ શકે છે, જે દર્દીઓ અને આરોગ્ય સંભાળ પ્રણાલીઓ માટે એક મોટો બોજ બની શકે છે.
• દરેક પ્રકારના કેન્સર માટે અસરકારક નથી: હાલમાં, ઇમ્યુનોથેરાપી બધા પ્રકારના કેન્સર માટે પ્રમાણભૂત સારવાર નથી. સંશોધન સતત ચાલુ છે, પરંતુ હજી પણ ઘણા કેન્સર છે જેના માટે ઇમ્યુનોથેરાપી અસરકારક સાબિત થઈ નથી.

તમારા ડૉક્ટર તમારી સારવાર શરૂ કરતા પહેલા આ સંભવિત જોખમો અને જટિલતાઓ વિશે તમારી સાથે વિગતવાર ચર્ચા કરશે અને સારવાર દરમિયાન તમારી નજીકથી દેખરેખ રાખશે જેથી કોઈપણ આડઅસરને વહેલી તકે ઓળખી શકાય અને તેનું સંચાલન કરી શકાય. જો તમને ઇમ્યુનોથેરાપી દરમિયાન કોઈ નવા અથવા અસામાન્ય લક્ષણો જણાય તો તરત જ તમારા ડૉક્ટરને જણાવવું ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.

શું ઇમ્યુનોથેરાપી કેન્સર મટાડી શકે છે?

હા, ઇમ્યુનોથેરાપી અમુક પ્રકારના કેન્સરને મટાડી શકે છે, પરંતુ તે દરેક પ્રકારના કેન્સર માટે અથવા દરેક વ્યક્તિ માટે અસરકારક નથી. “મટાડવું” શબ્દનો ઉપયોગ કેન્સરમાં સાવધાનીપૂર્વક કરવામાં આવે છે, કારણ કે કેન્સર ફરીથી થવાની સંભાવના હંમેશા રહે છે. જો કે, ઇમ્યુનોથેરાપીએ કેટલાક દર્દીઓમાં લાંબા ગાળાની માફી (રીમિશન) અને કેટલાક કિસ્સાઓમાં, કેન્સરના કોઈ ચિહ્નો વિના ઘણા વર્ષો સુધી જીવવાની સંભાવના દર્શાવી છે, જેને કાર્યાત્મક ઉપચાર તરીકે ગણી શકાય છે.

ઇમ્યુનોથેરાપીની સફળતાનો દર કેન્સરનો પ્રકાર, કેન્સરનો તબક્કો, વ્યક્તિની એકંદર તબિયત અને ઉપયોગમાં લેવાતી ઇમ્યુનોથેરાપીના પ્રકાર જેવા ઘણા પરિબળો પર આધાર રાખે છે.

કેટલાક કેન્સરના પ્રકારો કે જે ઇમ્યુનોથેરાપી માટે સારો પ્રતિસાદ આપે છે અને ક્યારેક “મટાડી” પણ શકે છે તેમાં શામેલ છે:

• મેલાનોમા (Melanoma): અદ્યતન મેલાનોમા ધરાવતા કેટલાક દર્દીઓએ ઇમ્યુનોથેરાપી સાથે લાંબા ગાળાની માફીનો અનુભવ કર્યો છે.
• હોજકિન્સ લિમ્ફોમા (Hodgkin Lymphoma): અમુક કિસ્સાઓમાં ઇમ્યુનોથેરાપી અસરકારક સાબિત થઈ છે.
• ફેફસાનું કેન્સર (Lung Cancer): કેટલાક દર્દીઓમાં, ખાસ કરીને નોન-સ્મોલ સેલ લંગ કેન્સર (NSCLC) ના અદ્યતન તબક્કામાં, ઇમ્યુનોથેરાપીએ નોંધપાત્ર અને લાંબા ગાળાના પ્રતિભાવો દર્શાવ્યા છે.
• મૂત્રાશયનું કેન્સર (Bladder Cancer): અમુક પ્રકારના મૂત્રાશયના કેન્સર માટે ઇમ્યુનોથેરાપી અસરકારક હોઈ શકે છે.
• કિડનીનું કેન્સર (Kidney Cancer): અદ્યતન કિડની કેન્સર ધરાવતા કેટલાક દર્દીઓએ ઇમ્યુનોથેરાપીથી લાભ મેળવ્યો છે.

જો કે, એ નોંધવું અગત્યનું છે કે:

• ઇમ્યુનોથેરાપી દરેક માટે કામ કરતી નથી. ઘણા દર્દીઓમાં, કેન્સર પર તેની કોઈ અસર થતી નથી અથવા અસર કામચલાઉ હોય છે.
• “મટાડવું” એ એક જટિલ શબ્દ છે, ખાસ કરીને કેન્સરમાં. ડોકટરો ઘણીવાર “સંપૂર્ણ માફી” શબ્દનો ઉપયોગ કરે છે, જેનો અર્થ છે કે સારવાર પછી કેન્સરના કોઈ ચિહ્નો દેખાતા નથી. જો આ માફી ઘણા વર્ષો સુધી ચાલે છે, તો કેટલાક ડોકટરો કદાચ “મટાડવું” શબ્દનો ઉપયોગ કરવાનું શરૂ કરી શકે છે.
• સંશોધન સતત ચાલુ છે, અને ઇમ્યુનોથેરાપીને વધુ પ્રકારના કેન્સર માટે વધુ અસરકારક બનાવવા માટે નવા અભિગમો વિકસાવવામાં આવી રહ્યા છે.

તેથી, ભલે ઇમ્યુનોથેરાપી કેટલાક કિસ્સાઓમાં કેન્સરને મટાડી શકે, પરંતુ તે એક સાર્વત્રિક ઉપાય નથી અને પરિણામો વ્યક્તિગત રીતે બદલાય છે. તમારા ચોક્કસ કેન્સર માટે ઇમ્યુનોથેરાપીની સંભાવનાઓ વિશે તમારા ડૉક્ટર સાથે વાત કરવી મહત્વપૂર્ણ છે.

સારાંશ

ઇમ્યુનોથેરાપી એ કેન્સરની સારવારનો એક પ્રકાર છે જે તમારા શરીરની પોતાની રોગપ્રતિકારક શક્તિને કેન્સર સામે લડવામાં મદદ કરે છે. તે રોગપ્રતિકારક તંત્રને કેન્સરના કોષોને ઓળખવા અને તેનો નાશ કરવા માટે ઉત્તેજીત કરે છે અથવા તેના અવરોધોને દૂર કરે છે.

ઇમ્યુનોથેરાપીના ઘણા પ્રકાર છે, જેમાં ચેકપોઇન્ટ ઇન્હિબિટર્સ, ટી-સેલ થેરાપી, મોનોક્લોનલ એન્ટિબોડીઝ, કેન્સરની રસીઓ અને સાઇટોકાઇન્સનો સમાવેશ થાય છે. તેનો ઉપયોગ વિવિધ પ્રકારના કેન્સરની સારવાર માટે થાય છે અને તેના ફાયદાઓમાં લાંબા ગાળાનો પ્રતિભાવ, ચોક્કસ કેન્સર કોષોને લક્ષ્ય બનાવવું અને જીવનની ગુણવત્તામાં સુધારો શામેલ છે.

જો કે, તેની સંભવિત આડઅસરો પણ હોઈ શકે છે, જેમ કે ઓટોઇમ્યુન પ્રતિક્રિયાઓ અને ફ્લૂ જેવા લક્ષણો. ઇમ્યુનોથેરાપી કેટલાક કિસ્સાઓમાં કેન્સરને મટાડી શકે છે, પરંતુ તે દરેક માટે અસરકારક નથી અને પરિણામો વ્યક્તિગત રીતે બદલાય છે.