પ્લમ

પ્લમ એક સ્વાદિષ્ટ અને રસદાર ફળ છે, જેનો ખાટો-મીઠો સ્વાદ ઘણા લોકોને પસંદ આવે છે. તે ગુલાબ પરિવાર (Rosaceae) નું સભ્ય છે અને તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Prunus domestica છે.

પ્લમ શું છે?

પ્લમ એક પ્રકારનું રસદાર અને ગળ્યું ફળ છે, જે પ્રુનુસ (Prunus) પ્રજાતિના ઘણા વૃક્ષો પર ઉગે છે. આ ફળની ત્વચા લીસી હોય છે અને તેની અંદર એક સખત ગોટલી હોય છે. પાકેલા પ્લમનો રંગ જાંબલી, લાલ, પીળો કે લીલો હોઈ શકે છે અને તેનો સ્વાદ મીઠો અને થોડો ખાટો હોય છે.

પ્લમ પોષક તત્વોથી ભરપૂર હોય છે અને તેના ઘણા સ્વાસ્થ્ય લાભો છે:

• હાડકાં માટે સારું: કેટલાક અભ્યાસો સૂચવે છે કે સૂકા પ્લમ (prunes) હાડકાંને મજબૂત કરવામાં મદદ કરી શકે છે.
• વિટામિન્સ અને મિનરલ્સ: તેમાં વિટામિન સી, વિટામિન કે, પોટેશિયમ અને ફાઇબર જેવા મહત્વપૂર્ણ પોષક તત્વો હોય છે.
• એન્ટીઑકિસડન્ટો: પ્લમમાં એન્ટીઑકિસડન્ટોની માત્રા વધારે હોય છે, જે શરીરને ફ્રી રેડિકલ્સથી બચાવવામાં મદદ કરે છે.
• પાચન માટે સારું: તેમાં રહેલું ફાઇબર પાચનક્રિયાને સુધારવામાં મદદ કરે છે અને કબજિયાતને દૂર કરે છે.
• હૃદય માટે ફાયદાકારક: પ્લમમાં પોટેશિયમ હોય છે, જે બ્લડ પ્રેશરને નિયંત્રિત કરવામાં મદદ કરે છે અને હૃદય રોગોનું જોખમ ઘટાડે છે.
• બ્લડ શુગર નિયંત્રણ: પ્લમમાં રહેલું ફાઇબર બ્લડ શુગરના સ્તરને સ્થિર રાખવામાં મદદ કરી શકે છે.

પ્લમના ફાયદા

પ્લમ પોષક તત્વોથી ભરપૂર હોય છે અને તેના સેવનથી ઘણા સ્વાસ્થ્ય લાભ થાય છે:

• પોષક તત્વોથી ભરપૂર: પ્લમમાં વિટામિન સી, વિટામિન કે, પોટેશિયમ અને ફાઈબર જેવા મહત્વપૂર્ણ પોષક તત્વો હોય છે. તે એન્ટીઓક્સીડેન્ટ્સનો પણ સારો સ્ત્રોત છે.
• પાચન સુધારે: પ્લમમાં રહેલું ફાઈબર પાચનક્રિયાને સુધારે છે અને કબજિયાતની સમસ્યાને દૂર કરવામાં મદદ કરે છે. ખાસ કરીને સૂકા પ્લમ (પ્રુન્સ) આ માટે ખૂબ જ જાણીતા છે.
• હૃદય માટે સારું: પ્લમમાં પોટેશિયમ હોય છે, જે બ્લડ પ્રેશરને નિયંત્રિત કરવામાં મદદ કરે છે અને હૃદય રોગના જોખમને ઘટાડે છે. તેમાં રહેલા એન્ટીઓક્સીડેન્ટ્સ પણ હૃદયના સ્વાસ્થ્ય માટે ફાયદાકારક છે.
• બ્લડ શુગરનું નિયંત્રણ: પ્લમમાં ફાઈબરનું પ્રમાણ સારું હોવાથી તે ભોજન પછી બ્લડ શુગરના સ્તરને ઝડપથી વધવા દેતું નથી. કેટલાક અભ્યાસો સૂચવે છે કે તે બ્લડ શુગરના સ્તરને નિયંત્રિત કરવામાં મદદરૂપ થઈ શકે છે.
• હાડકાં માટે મજબૂત: પ્લમમાં વિટામિન કે અને અન્ય ખનિજો હોય છે, જે હાડકાંને મજબૂત બનાવવામાં અને ઓસ્ટીયોપોરોસિસનું જોખમ ઘટાડવામાં મદદ કરે છે.
• ત્વચા માટે ફાયદાકારક: પ્લમમાં વિટામિન સી અને અન્ય એન્ટીઓક્સીડેન્ટ્સ હોય છે, જે ત્વચાને ફ્રી રેડિકલ્સથી બચાવે છે અને તેને સ્વસ્થ રાખવામાં મદદ કરે છે.
• રોગપ્રતિકારક શક્તિ વધારે: વિટામિન સીની હાજરીને કારણે પ્લમ રોગપ્રતિકારક શક્તિને મજબૂત કરવામાં મદદ કરે છે.
• એન્ટીઓક્સીડેન્ટ્સનો સ્ત્રોત: પ્લમમાં એન્થોસાયનિન જેવા શક્તિશાળી એન્ટીઓક્સીડેન્ટ્સ હોય છે, જે શરીરમાં બળતરા ઘટાડે છે અને કોષોને નુકસાનથી બચાવે છે.
• વજન વ્યવસ્થાપનમાં મદદરૂપ: પ્લમમાં કેલરી ઓછી અને ફાઈબર વધારે હોવાથી તે વજન વ્યવસ્થાપનમાં મદદરૂપ થઈ શકે છે.
• ફાઇબરનો સારો સ્ત્રોત: પાચનક્રિયા સુધારે છે અને કબજિયાત દૂર કરે છે.
• એન્ટીઓક્સીડેન્ટ્સ: શરીરમાં ફ્રી રેડિકલ્સ સામે લડે છે અને કોષોને નુકસાન થતું અટકાવે છે.
• વિટામિન સી: રોગપ્રતિકારક શક્તિ વધારે છે.
• વિટામિન કે: લોહી ગંઠાઈ જવાની પ્રક્રિયામાં મદદ કરે છે અને હાડકાંને મજબૂત બનાવે છે.
• પોટેશિયમ: બ્લડ પ્રેશરને નિયંત્રિત કરવામાં મદદરૂપ.
• ઓછી કેલરી: વજન નિયંત્રણમાં મદદ કરે છે.
• આંખો માટે ફાયદાકારક: તેમાં લ્યુટીન અને ઝેક્સાન્થિન જેવા કેરોટીનોઇડ્સ હોય છે, જે આંખોના સ્વાસ્થ્ય માટે સારા છે.

પ્લમની ખેતી

પ્લમની ખેતી વિશ્વના ઘણા ભાગોમાં થાય છે, ખાસ કરીને સમશીતોષ્ણ આબોહવામાં. પ્લમની ખેતી માટે કેટલીક મહત્વપૂર્ણ બાબતો નીચે મુજબ છે:

1. આબોહવા અને જમીન:

• પ્લમના વૃક્ષોને સારી રીતે સૂર્યપ્રકાશ મળે તેવી અને હૂંફાળી જગ્યા વધુ અનુકૂળ આવે છે. જો કે, તેઓ ઠંડી સહન કરી શકે છે, પરંતુ ફૂલોને હિમથી બચાવવા જરૂરી છે.
• તેઓ વિવિધ પ્રકારની જમીનમાં ઉગી શકે છે, પરંતુ સારી ડ્રેનેજવાળી, ફળદ્રુપ અને હ્યુમસથી ભરપૂર લોમી જમીન શ્રેષ્ઠ છે. જમીનનું pH સ્તર 5.5 થી 6.5 ની વચ્ચે હોવું જોઈએ.
• ભારે પવનવાળી જગ્યાઓ ટાળવી જોઈએ, કારણ કે તે ફૂલોને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે અને પરાગનયનને અસર કરી શકે છે.

2. જાતોની પસંદગી:

• પ્લમની ઘણી જાતો ઉપલબ્ધ છે, જે તેમના સ્વાદ, રંગ, કદ અને પાકવાની ઋતુમાં ભિન્ન હોય છે. કેટલીક લોકપ્રિય જાતોમાં સાન્ટા રોઝા, બરબેન્ક, મેથલે, સ્ટેનલી અને ઇટાલિયન પ્રુનનો સમાવેશ થાય છે.
• પરાગનયન માટે યોગ્ય જાતોની પસંદગી કરવી મહત્વપૂર્ણ છે, કારણ કે ઘણી પ્લમની જાતો સ્વ-પરાગનયન કરતી નથી અને ફળ આપવા માટે બીજી જાતની જરૂર પડે છે.

3. વાવેતર:

• પ્લમના વૃક્ષોને પાનખરના અંતમાં અથવા વસંતઋતુના શરૂઆતમાં વાવવાનું શ્રેષ્ઠ છે, જ્યારે વૃક્ષો નિષ્ક્રિય હોય છે.
• બે વૃક્ષો વચ્ચેનું અંતર જાતના કદ અને વૃદ્ધિની આદત પર આધાર રાખે છે, પરંતુ સામાન્ય રીતે 12 થી 18 ફૂટનું અંતર રાખવામાં આવે છે.
• વાવેતર માટે 2-3 ગણો પહોળો અને મૂળના ગોળા કરતાં થોડો ઊંડો ખાડો ખોદવો જોઈએ.
• મૂળને હળવેથી ફેલાવો અને ખાડાને માટીથી ભરો. વાવેતર કર્યા પછી તરત જ પાણી આપો.

4. કાળજી અને જાળવણી:

• પાણી આપવું: ખાસ કરીને નવા રોપેલા વૃક્ષોને નિયમિતપણે પાણી આપવું જોઈએ. સ્થાપિત વૃક્ષોને માત્ર સૂકા સમયગાળા દરમિયાન જ પાણીની જરૂર પડે છે, ખાસ કરીને જ્યારે ફળ વિકાસ પામતું હોય.
• ખાતર: વૃક્ષોને યોગ્ય પોષણ આપવા માટે વસંતઋતુમાં સંતુલિત ખાતર આપવું જોઈએ.
• મલ્ચિંગ: થડની આસપાસ કાર્બનિક મલ્ચ (જેમ કે લાકડાંઈ નો વહેર અથવા પાંદડા) ફેલાવવાથી ભેજ જળવાઈ રહે છે, નીંદણ ઓછું થાય છે અને જમીનની ફળદ્રુપતા વધે છે.
• કાપણી: વૃક્ષના આકારને જાળવવા, હવાના પરિભ્રમણને સુધારવા અને સારી ફળ ઉત્પાદકતાને પ્રોત્સાહન આપવા માટે નિયમિત કાપણી કરવી મહત્વપૂર્ણ છે. મૃત, રોગગ્રસ્ત અથવા નબળી ડાળીઓને દૂર કરો.
• જીવાતો અને રોગોનું નિયંત્રણ: પ્લમના વૃક્ષોને એફિડ્સ, સ્કેલ, ફળની માખીઓ અને ફંગલ રોગો જેવી સમસ્યાઓ થઈ શકે છે. યોગ્ય નિવારક પગલાં લો અને જરૂર પડે તો જંતુનાશક દવાઓ અથવા ફૂગનાશક દવાઓનો ઉપયોગ કરો.
• ફળોનું પાતળું કરવું: જો વૃક્ષ પર ઘણા બધા ફળો ઉગે છે, તો તેમને પાતળા કરવાથી બાકીના ફળોનું કદ અને ગુણવત્તા સુધરે છે અને ડાળીઓ તૂટતી અટકે છે.

5. લણણી:

• પ્લમની લણણીનો સમય જાત પર આધાર રાખે છે. જ્યારે ફળો તેમનો લાક્ષણિક રંગ અને કદ પ્રાપ્ત કરે અને સ્પર્શ માટે થોડા નરમ લાગે ત્યારે તે લણણી માટે તૈયાર છે.
• ફળોને હળવેથી હાથથી તોડો જેથી તેમને નુકસાન ન થાય.

પ્લમની જાતો

પ્લમની ઘણી જાતો છે, જે તેમના રંગ, સ્વાદ, કદ અને પાકવાની ઋતુમાં ભિન્ન હોય છે. અહીં કેટલીક લોકપ્રિય જાતોની માહિતી આપવામાં આવી છે:

રંગ અનુસાર:

• જાંબલી/કાળા પ્લમ:
  • સાન્ટા રોઝા (Santa Rosa): ખૂબ જ લોકપ્રિય જાત, લાલ રંગની ત્વચા અને લાલ ગર્ભ ધરાવે છે. મીઠો અને થોડો ખાટો સ્વાદ હોય છે.
  • બ્લેક એમ્બર (Black Amber): ઘેરા જાંબલીથી કાળા રંગની ત્વચા અને આછા પીળા ગર્ભવાળું મોટું ફળ. મીઠો અને થોડો તીખો સ્વાદ હોય છે.
  • ફ્રાયર (Friar): કાળા રંગની ત્વચા અને પીળા ગર્ભવાળું મોટું ફળ. મોડી પાકતી જાત છે અને સંગ્રહ માટે સારી છે.
  • મેથલે (Methley): વહેલી પાકતી જાત, લાલ-જાંબલી ત્વચા અને લાલ ગર્ભ ધરાવે છે. ખૂબ જ રસદાર અને મીઠો સ્વાદ હોય છે.
  • એન્જેલીનો (Angeleno): ઘેરા જાંબલી રંગની ત્વચા અને પીળા ગર્ભવાળું મધ્યમ કદનું ફળ. સખત ગર્ભ અને સંગ્રહ માટે સારું.
• લાલ પ્લમ:
  • બર્બેન્ક (Burbank): લાલ રંગની ત્વચા અને પીળા ગર્ભવાળું મધ્યમ કદનું ફળ. મીઠો અને રસદાર સ્વાદ હોય છે.
  • સત્સુમા (Satsuma): ઘેરા લાલ રંગની ત્વચા અને લાલ ગર્ભવાળું મધ્યમ કદનું ફળ. થોડો ખાટો અને મીઠો સ્વાદ હોય છે, જેને “બ્લડ પ્લમ” પણ કહેવાય છે.
  • શિરો (Shiro): પીળાશ પડતી લીલી ત્વચા અને પીળા ગર્ભવાળું મધ્યમ કદનું ફળ, પણ કેટલીકવાર લાલ રંગના છાંટા જોવા મળે છે. ખૂબ જ મીઠો સ્વાદ હોય છે.
• પીળા/લીલા પ્લમ:
  • ગ્રીનગેજ (Greengage): નાનું, ગોળ, લીલા રંગનું ફળ, પાકે ત્યારે પણ લીલું રહે છે. ખૂબ જ મીઠો અને સુગંધિત સ્વાદ ધરાવે છે, જેને “પ્લમનો કોક્સ ઓરેન્જ” કહેવામાં આવે છે.
  • મિરબેલ (Mirabelle): નાનું, ગોળ, પીળા રંગનું ફળ, મોટે ભાગે ફ્રાન્સમાં જોવા મળે છે અને જામ અને જેલી બનાવવા માટે વપરાય છે. ખૂબ જ મીઠો સ્વાદ હોય છે.
  • કોઈસ ગોલ્ડન ડ્રોપ (Coe’s Golden Drop): મોટું, અંડાકાર, પીળા રંગનું ફળ, ક્યારેક લાલ ટપકાં જોવા મળે છે. ખૂબ જ મીઠો અને સ્વાદિષ્ટ સ્વાદ હોય છે.

અન્ય મહત્વપૂર્ણ જાતો:

• એલિફન્ટ હાર્ટ (Elephant Heart): મોટું, લાલ-જાંબલી ત્વચા અને ઘેરા લાલ ગર્ભવાળું ફળ. રસદાર અને મીઠો સ્વાદ હોય છે.
• ડેમસન (Damson): નાનું, ઘેરા વાદળી રંગનું ફળ, તીવ્ર સ્વાદ ધરાવે છે અને મોટે ભાગે જામ અને અથાણું બનાવવા માટે વપરાય છે.
• ઇટાલિયન પ્રુન (Italian Prune): અંડાકાર, વાદળી-જાંબલી ત્વચાવાળું ફળ, સૂકવીને પ્રુન્સ બનાવવામાં આવે છે. મીઠો સ્વાદ હોય છે અને ગર્ભ ગોટલીથી સરળતાથી છૂટો પડે છે (ફ્રીસ્ટોન).

પ્લમનો ઉપયોગ

પ્લમ એક સ્વાદિષ્ટ અને પૌષ્ટિક ફળ છે જેનો ઉપયોગ વિવિધ રીતે કરી શકાય છે. તેના કેટલાક મુખ્ય ઉપયોગો નીચે મુજબ છે:

1. તાજા ફળ તરીકે:

• પ્લમને ધોઈને સીધા જ ખાઈ શકાય છે. તે એક તાજગી આપનારો અને સ્વાસ્થ્યપ્રદ નાસ્તો છે.

2. સૂકા મેવા તરીકે (પ્રુન્સ):

• પ્લમને સૂકવીને પ્રુન્સ બનાવવામાં આવે છે, જે ખૂબ જ પૌષ્ટિક હોય છે અને તેનો ઉપયોગ નાસ્તા તરીકે અથવા બેકિંગમાં થાય છે. પ્રુન્સ પાચન માટે ખૂબ જ સારા માનવામાં આવે છે.

3. જામ અને જેલી:

• પ્લમનો ઉપયોગ સ્વાદિષ્ટ જામ અને જેલી બનાવવા માટે થાય છે. તેની કુદરતી મીઠાશ અને ઘટ્ટતા તેને જામ અને જેલી માટે ઉત્તમ બનાવે છે.

4. અથાણું:

• કેટલાક દેશોમાં પ્લમનું અથાણું પણ બનાવવામાં આવે છે, જેનો સ્વાદ ખાટો અને મીઠો હોય છે અને તે ભોજન સાથે સાઈડ ડિશ તરીકે પીરસવામાં આવે છે.

5. બેકિંગમાં:

• પ્લમનો ઉપયોગ કેક, પાઈ, ટાર્ટ અને મફિન્સ જેવી બેકરીની વસ્તુઓમાં સ્વાદ અને ભેજ ઉમેરવા માટે થાય છે.

6. ચટણી અને સોસ:

• પ્લમમાંથી સ્વાદિષ્ટ ચટણી અને સોસ બનાવી શકાય છે, જે માંસ અને મરઘાંની વાનગીઓ સાથે પીરસવામાં આવે છે. તેની મીઠાશ અને થોડી ખટાશ વાનગીઓને એક ખાસ સ્વાદ આપે છે.

7. સલાડમાં:

• તાજા પ્લમના ટુકડાઓનો ઉપયોગ ફ્રૂટ સલાડમાં અથવા લીલા પાંદડાવાળા સલાડમાં પણ કરી શકાય છે, જે તેને મીઠો અને રસદાર સ્વાદ આપે છે.

8. જ્યુસ અને સ્મૂધીઝ:

• પ્લમમાંથી તાજો જ્યુસ કાઢી શકાય છે અથવા તેને સ્મૂધીઝમાં અન્ય ફળો અને શાકભાજી સાથે મિક્સ કરીને પી શકાય છે.

9. આલ્કોહોલિક પીણાં:

• કેટલાક દેશોમાં પ્લમનો ઉપયોગ વાઇન અને અન્ય આલ્કોહોલિક પીણાં બનાવવા માટે પણ થાય છે.

10. સૌંદર્ય પ્રસાધનોમાં:

પ્લમના અર્કનો ઉપયોગ કેટલીક સૌંદર્ય પ્રસાધનોમાં ત્વચાને મોઇશ્ચરાઇઝ કરવા અને એન્ટીઑકિસડન્ટ ગુણધર્મો માટે કરવામાં આવે છે.